જ. ૨૪ નવેમ્બર, ૧૯૧૯ અ. ૧૫ મે, ૨૦૦૫
ભારતીય ચલચિત્રોના જાણીતા અદાકાર અને રાજસ્થાની ફિલ્મના પ્રથમ અભિનેતા. તેમનો જન્મ જોધપુર, રાજસ્થાનમાં થયેલો, જ્યાં તેમણે શાળાકીય શિક્ષણ મેળવી જસવંત ગવર્નમેન્ટ કૉલેજ, જોધપુરમાંથી સાહિત્યના વિષય સાથે સ્નાતકની ઉપાધિ મેળવી. નાનપણથી જ અભિનય પ્રત્યેની રુચિને લીધે બાળકલાકાર તરીકે કામ કરી ૧૯૪૦ના દસકામાં મુંબઈ આવ્યા. ૧૯૪૨ ‘નઝરાના’ ફિલ્મથી પદાર્પણ કર્યું, પણ તેમાં ઝાઝી સફળતા ન મળી. વી. શાંતારામની ફિલ્મો માટે ગીતો લખવાનું શરૂ કર્યું. તેમણે સોહરાબ મોદી જેવા નિર્દેશક તથા વાડિયા બ્રધર્સની સાથે પણ કામ કર્યું હતું. બોલિવુડમાં તેમણે ‘પારસમણિ’, ‘ઝલક’, ‘કોબ્રાગર્લ’, ‘જંતર મંતર’ જેવી ફિલ્મોમાં સ્ટંટમૅન તરીકે પણ કામ કર્યું હતું. તેમની અભિનીત ‘અલીબાબા ઔર ચાલીસ ચોર’ (૧૯૫૪), ‘જેની’ (૧૯૫૩), ‘અલાદીન ઔર જાદુઈ ચિરાગ’ (૧૯૫૨) અને ‘અલીબાબા કા બેટા’ (૧૯૫૫) જેવી ફિલ્મોથી ખાડીના દેશોમાં પણ ઘણી લોકપ્રિયતા મેળવી. આ ઉપરાંત પૌરાણિક કથા પર આધારિત ‘ગણેશ મહિમા’ અને ‘વીર ભીમસેન’ તથા ભાગવત પુરાણ, રામાયણ અને મહાભારતમાં આવતા ભગવાન વિષ્ણુ, ભગવાન રામ અને ભગવાન કૃષ્ણનાં પ્રતીકાત્મક ચરિત્રો ભજવી ઘણી લોકચાહના મેળવી. વી. શાંતારામની ફિલ્મ ‘નવરંગ’(૧૯૫૯)માં મુખ્ય ભૂમિકા ભજવી અને બાબુભાઈ મિસ્ત્રીની ‘પારસમણિ’(૧૯૬૩)માં પણ ભૂમિકા ભજવી. તેમની ફિલ્મો સંગીત, શાસ્ત્રીય નૃત્ય અને યાદગાર ગીતો માટે જાણીતી બની. તેમણે પુરાણી હિંદી ફિલ્મોની પરંપરા તોડી જેમાં કેવળ મહિલાઓ જ નૃત્ય કરતી દર્શાવાતી. તેઓ પણ સારું નૃત્ય કરી જાણતા હતા.
તેમની ફિલ્મ ‘જય સંતોષીમા’(૧૯૭૫)એ બોલિવુડ બૉક્સ ઑફિસનો રેકૉર્ડ તોડ્યો હતો.
રાજશ્રી મહાદેવિયા
