Tag: અધિકરણ

યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સના ઇલિનૉય રાજ્યમાં આવેલું મોટામાં મોટું શહેર.

તે ૪૧^૦ ૫૧’ ઉ. અ. અને ૮૭^૦ ૩૯’ પ. રે. આજુબાજુ વિસ્તરેલું છે. આ શહેર મિશિગન સરોવરની નૈર્ૠત્યમાં ૪૦ કિમી.ને અંતરે આવેલું છે. આ શહેરમાં થઈને શિકાગો નદી વહે છે. તેને નહેરો સાથે સાંકળી લેવામાં આવેલી છે. મિશિગન સરોવર અને મિસિસિપી નદી દ્વારા આ નહેરોને જળપુરવઠો મળી રહે છે. શહેરની વસ્તી આશરે ૨૬,૯૫,૫૯૮ (૨૦૧૦) જેટલી છે. શિકાગો શહેરનું ભૂપૃષ્ઠ સમતળ છે. અહીં ઉનાળો ગરમ અને ભેજયુક્ત રહે છે જ્યારે શિયાળામાં હિમવર્ષા થાય છે. સરેરાશ વાર્ષિક વર્ષા લગભગ ૮૧૦ મિમી. જેટલી તો હિમવર્ષા ૧,૦૦૦ મિમી. જેટલી થાય છે.

વહીવટી સરળતાની દૃષ્ટિએ શિકાગો શહેરને મુખ્ય ચાર વિભાગોમાં વહેંચેલું છે : (૧) મધ્ય શિકાગો : શિકાગો નદીની ઉત્તરે આવેલો આ વિભાગ ‘મૅગ્નિફિશન્ટ માઈલ’ તરીકે ઓળખાય છે. અહીં અત્યાધુનિક દુકાનો, હોટલો, રેસ્ટોરાં, રમણીય બાગબગીચા અને વિવિધ કાર્યાલયો આવેલાં છે. રેલમાર્ગ દ્વારા આ મધ્ય વિભાગને પરાંઓ સાથે સાંકળી લેવામાં આવ્યો છે. ધી ઓલ્ડ વૉટર-ટાવર અહીંનું ખૂબ જ જાણીતું સ્થાપત્ય છે. (૨) ઉત્તર વિભાગ : આ વિભાગમાં મોટા ભાગે વસાહતો આવેલી છે. શિકાગોનું ઓ હેર (O’ Hare) આંતરરાષ્ટ્રીય હવાઈ મથક અહીં આવેલું છે. વિશ્વનાં સૌથી વ્યસ્ત હવાઈ મથકોમાં તેની ગણના થાય છે. જૉન એફ. કૅનેડી દ્રુતગતિ માર્ગ આ વિભાગમાંથી પસાર થાય છે. અહીં ભેટસોગાદો માટેની દુકાનો, રાત્રિક્લબો અને હોટલોનું પ્રમાણ વિશેષ છે. (૩) પશ્ચિમ વિભાગ : અહીં અનેક ઔદ્યોગિક એકમો, ગોદામો આવેલાં છે. અહીં નિગ્રો, મેક્સિકન તેમ જ મૂળ અમેરિકનો વસે છે. દુનિયાની સૌથી મોટી પોસ્ટ-ઑફિસ અહીં આવેલી છે. ડી. આઇઝનહોવર દ્રુતગતિ માર્ગ આ વિભાગમાંથી પસાર થાય છે. (૪) દક્ષિણ વિભાગ : અહીં વિશાળ ઔદ્યોગિક એકમો આવેલા છે. આ વિભાગ વિસ્તાર તેમ જ વસ્તીની દૃષ્ટિએ સૌથી મોટો છે. આંતરરાષ્ટ્રીય બંદર પણ આ વિભાગમાં જ આવેલું છે. તે ઉપરાંત શિકાગો શહેરમાં વિશાળ બગીચા આવેલા છે. તેમાં લિંકન પાર્ક, ગ્રાન્ટ પાર્ક, બર્નહામ પાર્ક, જેક્સન પાર્ક, વૉશિંગ્ટન પાર્ક, પ્રાણીસંગ્રહાલયો, રમતનાં મેદાનો, બૉટનિકલ ગાર્ડન અને મત્સ્યગૃહો આવેલાં છે. શિકાગો શહેરનું અર્થતંત્ર ઉદ્યોગો, વેપાર તથા મૂડીરોકાણ પર નભે છે. અનાજ, કોલસો, લોખંડ અને પશુપેદાશોના વેપારનું તે મુખ્ય કેન્દ્ર છે. આ ઉપરાંત ખાદ્યપ્રક્રમણ, વીજળી અને વીજાણુ-સાધનો બનાવવાના, લોખંડપોલાદનાં યંત્રો અને સાધનસામગ્રી, ચિકિત્સા માટેનાં સાધનો, ઔષધિઓ, રસાયણો, પેટ્રોકેમિકલો, પરિવહનનાં સાધનો, છાપકામનાં યંત્રો અને તેમની સામગ્રી બનાવવાના એકમો અહીં આવેલા છે. આ શહેર યુ.એસ.નું સૌથી મોટું પરિવહનકેન્દ્ર ગણાય છે. ‘ધ ડેઇલી ડિફેન્ડર’, ‘ટ્રિબ્યૂન’ અને ‘સન ટાઇમ્સ’ આ શહેરનાં જાણીતાં વર્તમાનપત્રો છે. શિકાગો ગીચ વસ્તી ધરાવતું શહેર છે. ૧૮૬૦ના ગાળામાં યુરોપ, જર્મની, ઇટાલી, પોલૅન્ડ અને આયર્લૅન્ડના ગરીબ ખેડૂતો તેમ જ મજૂરો સ્થળાંતર કરી આવીને અહીં વસ્યા છે. ઉદ્યોગો, વેપારનાં ક્ષેત્રો સિવાય ડૉક્ટરો, વકીલો, શિક્ષકો અહીં પોતપોતાના વ્યવસાયોમાં કામ કરે છે. અનેક લોકો હોટલના વ્યવસાય સાથે પણ સંકળાયેલા છે. ઇલિનૉય, નૉર્થ ઈસ્ટર્ન ઇલિનૉય તથા શિકાગો સ્ટેટ યુનિવર્સિટી ઉચ્ચશિક્ષણ માટેની જાણીતી યુનિવર્સિટીઓ છે. અહીંના જાણીતા સ્થાપત્યમાં સિયર્સ ટાવર છે. આ ઇમારત ૧૧૦ માળ ધરાવે છે. તેના ૧૦૩મા મજલેથી આખું શિકાગો શહેર અને મિશિગન સરોવરનો કાંઠો જોઈ શકાય છે. વળી આ શહેરમાં કલા, ઇતિહાસ અને વિજ્ઞાનને લગતાં વિવિધ સંગ્રહાલયો પણ આવેલાં છે.

અમેરિકી કવિ ર્ક્લ સૅન્ડબર્ગે આ શહેરને ‘સિટી ઑવ્ બિગ શોલ્ડર્સ’ કહીને નવાજેલું છે.

ગુજરાતી બાળવિશ્વકોશ ગ્રંથ-8 માંથી

અમલા પરીખ

પંજાબ રાજ્યનો જિલ્લો તથા ઔદ્યોગિક નગર. તે આશરે ૩૧° ૧૮´ ઉ. અ. અને ૭૫° ૩૪´ પૂ. રે.ની આજુબાજુના ૨૬૩૨ ચોકિમી. વિસ્તાર આવરી લે છે. દિલ્હીથી આશરે ૩૬૮ કિમી. તથા હોશિયારપુરથી આશરે ૩૯ કિમી.ના અંતરે છે. આ પ્રાચીન નગર સાતમી સદીમાં રાજપૂત વંશના રાજાઓનું પાટનગર હતું. પંજાબનું નવું પાટનગર ચંડીગઢ બંધાયું ત્યાં સુધી ૧૯૪૭થી ૧૯૫૪ દરમિયાન તે પંજાબ રાજ્યનું પાટનગર હતું. રાજ્યનાં મોટાં નગરોમાં તે ત્રીજા ક્રમે આવે છે. જિલ્લાની વસ્તી ૨૧,૮૧,૭૫૩ (૨૦૧૧) છે. જિલ્લા અને વિભાગીય મથક ઉપરાંત તે કૃષિપેદાશોનું વ્યાપારકેન્દ્ર અને ઔદ્યોગિક મથક છે. તે રેલ અને રાષ્ટ્રીય ધોરી માર્ગે પઠાણકોટ, અમૃતસર, લુધિયાણા, અંબાલા જેવાં રાજ્યનાં અગત્યનાં શહેરો સાથે સંકળાયેલું છે.

આ શહેરમાં રમતગમતનાં સાધનો બનાવવાનો ઉદ્યોગ સૌથી મોટો છે. ૧૯૪૭ પહેલાં આ ઉદ્યોગ સિયાલકોટ(પાકિસ્તાન)માં કેન્દ્રિત હતો, પણ દેશના વિભાજન પછી સિયાલકોટથી અહીં આવીને વસેલા કારીગરોએ આ ઉદ્યોગનો વિકાસ કર્યો છે. તે માટેનું જરૂરી લાકડું હિમાચલ પ્રદેશ અને કાશ્મીરનાં જંગલોમાંથી તેમજ અન્ય કાચો માલ સ્થાનિક રીતે ઉપલબ્ધ થાય છે. અહીંથી રમતગમતનાં સાધનોની યુરોપના દેશો, કૅનેડા, યુ.એસ., દૂર પૂર્વના અને અગ્નિએશિયાના દેશો, ઑસ્ટ્રેલિયા વગેરેમાં નિકાસ કરવામાં આવે છે. આ સિવાય અહીં ખાંડ, કાચ, કાગળ, ચિનાઈમાટી, ધાતુનો સરસામાન, ચામડાં કેળવવાં અને ચામડાંની ચીજો બનાવવી, વણાટકામ, સુથારીકામને લગતા ઉદ્યોગો તેમજ ઇજનેરી ઉદ્યોગનો પણ વિકાસ થયેલો છે. ઇજનેરી ઉદ્યોગોમાં મુખ્યત્વે સીવણ-સંચા, ખેત-ઓજારો, ડીઝલ ઑઇલ-એન્જિન, વીજળીનાં સાધનો, સાઇકલ તથા ઑટો-વાહનોના ભાગો, હાથ-ઓજારો, મશીન ટૂલ્સ, વાઢકાપ માટેનાં અને દાક્તરી તથા વૈજ્ઞાનિક ઉપકરણો, ઇલેક્ટ્રૉનિક સાધનો, વૉટર મીટર, બૉલ-બેરિંગ, સંગીતનાં સાધનો વગેરેનો સમાવેશ થાય છે. જલંધર તેની આસપાસના ઘણા પરાવિસ્તારોને આવરે છે અને તેના દક્ષિણ ભાગમાં વિશાળ કૅન્ટૉન્મેન્ટ છે. તેનું હવાઈ મથક શહેરથી લગભગ ૧૪ કિમી. પૂર્વમાં આવેલું છે. પંજાબ યુનિવર્સિટી સાથે સંલગ્ન ૯ કૉલેજો અહીં આવેલી છે. પ્રાચીન કાળમાં આ નગર ત્રિગર્ત રાજ્યનું પાટનગર હતું. સાતમી સદીમાં જાણીતા પ્રવાસી યુઅન શ્વાંગે આ નગરની મુલાકાત લીધી હતી એવા ઉલ્લેખો સાંપડે છે. મુઘલ સામ્રાજ્યના સમયગાળા દરમિયાન આ નગર સતલજ તથા બિયાસ નદી વચ્ચેના પ્રદેશનું પાટનગર હતું. સતલજ નદીથી ઉત્તરમાં આવેલો આશરે ૨૬૫૮ ચોકિમી. ક્ષેત્રફળને આવરતો જલંધર જિલ્લાનો પ્રદેશ, સપાટ ફળદ્રૂપ મેદાનોનો બનેલો છે. ઘઉં, મકાઈ, કપાસ, શેરડી, ચણા વગેરે અહીંના મુખ્ય પાકો છે. રાજ્યના મુખ્ય બે વિભાગો પૈકીના જલંધર વિભાગમાં જલંધર, હોશિયારપુર, કપૂરથલા, ફિરોજપુર, લુધિયાણા, અમૃતસર અને ગુરુદાસપુર જિલ્લાનો સમાવેશ થાય છે.

ગુજરાતી વિશ્વકોશ ગ્રંથ-7 માંથી

બિજલ પરમાર

ચીનનું મોટામાં મોટું શહેર તથા બંદર.

તે ૩૧^૦ ૧૦’ ઉ. અ. અને ૧૨૧^૦ ૩૦’ પૂ. રે. પર આવેલું છે. ચીનના જિયાન્ગસુ પ્રાંતમાં આવેલું આ શહેર હુઆંગપુ અને વુસાંગ નદીઓના સંગમસ્થળે વિસ્તરેલું છે. તે ચીનનું મહત્ત્વનું બંદર તથા ઔદ્યોગિક શહેર છે. તેની વસ્તી ૨,૪૧,૫૦,૦૦૦ (૨૦૧૩) છે.

ઈ. સ. ૯૬૦થી ૧૨૭૯ના ગાળા દરમિયાન સુંગ વંશના શાસન હેઠળ શાંઘાઈ માત્ર એક નાનું વેપારી મથક હતું. ૧૧મી સદીમાં અહીં માછીમારો રહેતા હતા. ૧૩૬૦ પછીથી તેનો વિકાસ એક શહેર તરીકે થતો ગયો. ૧૮૪૨માં થયેલા કહેવાતા ચીન-બ્રિટનના અફીણયુદ્ધને અંતે બ્રિટને આ શહેરને વિદેશી વેપાર માટે મુક્ત બનાવવાની ફરજ પાડેલી. ત્યારબાદ બ્રિટન, ફ્રાન્સ, યુ.એસ.એ., જાપાન તેમ જ અન્ય ઘણા દેશના લોકોનો વેપાર વધ્યો. ઘણા વિદેશીઓ અહીં આવીને વસ્યા. દુનિયાના બજારમાં શાંઘાઈને આગળ પડતું સ્થાન મળ્યું. ધીમે ધીમે તે પાશ્ચાત્ય શૈલીનું શહેર બનવા લાગ્યું. ૨૦મી સદીની શરૂઆતમાં સ્થાનિક નાગરિકોએ વિદેશી અસર સામે પ્રતિકાર શરૂ કર્યો. ૧૯૨૧માં શાંઘાઈમાં ચીનનો સામ્યવાદી પક્ષ સ્થપાયો. ૧૯૨૭માં ચીની રાષ્ટ્રવાદીઓએ અનેક ચીની સામ્યવાદીઓની હત્યા કરી. ૧૯૩૭માં  જાપાનીઓએ શાંઘાઈ કબજે કર્યું. બીજું વિશ્વયુદ્ધ પૂરું થયું ત્યાં સુધી શાંઘાઈ જાપાનના તાબા હેઠળ હતું. આંતરરાષ્ટ્રીય સમાધાન બાદ વિદેશીઓ આ શહેર છોડી ગયા અને ૧૯૪૯માં સામ્યવાદીઓએ ચીન પર વર્ચસ્વ જમાવ્યું. ત્યારપછી શાંઘાઈનો વિસ્તાર વધ્યો. નવા ઉદ્યોગો સ્થપાયા. ૧૯૬૬ની સાંસ્કૃતિક ક્રાંતિ વખતે સામ્યવાદી પક્ષના પ્રમુખ માઓ ઝેદાંગ (માઓ ત્સે તુંગ) સત્તા ઉપર આવ્યા. ૧૯૭૯માં ફરી પાછું શહેરને નાગરિક સત્તા હેઠળ સોંપાયું. શાંઘાઈ મ્યુનિસિપાલિટી ધરાવે છે, જે દ્વિપક્ષ પદ્ધતિ અનુસાર કામ કરે છે.

હાલનું શાંઘાઈ દુનિયાનું વધુમાં વધુ ગીચ વસ્તી ધરાવતું શહેર ગણાય છે. શહેરને ત્રણ વિભાગમાં વહેંચવામાં આવેલું છે : (૧) ઉત્તર તરફનો જૂનો વિદેશી વિભાગ, (૨) દક્ષિણ તરફનો મૂળ ચીની વસાહતવાળો વિભાગ, (૩) આ બે વિભાગોની આજુબાજુ વિકસેલા પરાં-વિસ્તારો. શાંઘાઈનો મધ્ય ભાગ જૂના વિદેશી વિભાગમાં આવેલો છે. અહીં ૧૯૨૦ના દાયકામાં બાંધેલી ગગનચુંબી ઇમારતો  છે. જ્યાં પહેલાં વિદેશીઓ રહેતા હતા ત્યાં આજે ચીની કુટુંબો રહે છે. જાહેર બગીચાઓ પૂરા થાય છે ત્યાં વહાણો માટેની ગોદીઓ આવેલી છે. અહીંના નાનજિંગ માર્ગ પર દુકાનો તથા રેસ્ટોરાં આવેલાં છે.

વિદેશી વિભાગની દક્ષિણે મૂળ ચીની વસાહત આવેલી છે, જે ‘ચીની શહેર’ (‘Chinese City’) નામથી ઓળખાય છે. અહીં રહેણાક અને વેપારી ઇમારતો વચ્ચે વાંકીચૂકી સાંકડી શેરીઓ આવેલી છે. ૧૯૫૦ના દાયકા પછી ચીની સામ્યવાદી સરકારે જૂના શાંઘાઈની આજુબાજુ ૧૧ જેટલાં પરાંનું નિર્માણ કર્યું છે. તેમાં આવાસો, દુકાનો, શાળાઓ, કારખાનાં વગેરે આવેલાં છે. અહીં ઘણી યુનિવર્સિટીઓ, કૉલેજો તથા સંશોધનકેન્દ્રો આવેલાં છે. શાંઘાઈના લગભગ બધા જ નિવાસીઓ ચીની છે. શાંઘાઈ એક મહત્ત્વનું ઔદ્યોગિક નગર છે. અહીં પોલાદ, યંત્રસામગ્રી, જહાજી બાંધકામ, રસાયણો અને વૈજ્ઞાનિક સાધનો માટેના; લોટની અને વનસ્પતિતેલની મિલોના તથા ખનિજતેલ માટેની રિફાઇનરી જેવા ઉદ્યોગો વિકસ્યા છે. શાંઘાઈ બંદર ચીનની ૫૦ ટકા આયાત-નિકાસનો વેપાર સંભાળે છે. શાંઘાઈનાં જાણીતાં સ્થળોમાં ૧૮૮૨નું જેડ બૌદ્ધ મંદિર, ક્રાંતિકારી સૂન-યાત-સેન(Sun-Yat-Sen)નું નિવાસસ્થાન, ચીનના સામ્યવાદી પક્ષની સર્વપ્રથમ નૅશનલ કૉંગ્રેસની બેઠક ખાનગી રાહે મળેલી તે સ્થળ તથા લુ ઝૂન(Lu Xun)નું મકાન, સંગ્રહસ્થાન અને તેમની કબરનો સમાવેશ થાય છે.

ગુજરાતી બાળવિશ્વકોશ ગ્રંથ-8 માંથી

અમલા પરીખ