Author: admin

જ. ૨૮ નવેમ્બર, ૧૯૨૭ અ. ૬ જાન્યુઆરી, ૨૦૦૮

વિશ્વભરમાં પ્રખ્યાત ‘જયપુર પગ’ના જનક ડૉ. પ્રમોદનો જન્મ બનારસ, ઉત્તરપ્રદેશમાં થયો હતો. તેઓએ ઈ.સ. ૧૯૪૯માં સરોજિની નાયડુ મેડિકલ કૉલેજમાંથી એમ.બી.બી.એસ. કર્યું હતું. ત્યારબાદ તેઓએ જનરલ સર્જન ૧૯૫૨ અને રૉયલ કૉલેજ ઑફ સર્જનમાંથી ૧૯૫૪માં એફ.આર.સી.એસ.(FRCS)ની ડિગ્રી લીધી હતી. અભ્યાસ પૂર્ણ કરી તેઓ ભારત પાછા આવી જયપુરની સવાઈ માનિંસહ મેડિકલ કૉલેજમાં સર્જરીમાં લેક્ચરર તરીકે જોડાયા. તેઓએ ઑર્થોપેડિક ડિપાર્ટમેન્ટ અને રિહેબિલિટેશન યુનિટને વિકસાવવામાં ખૂબ મહેનત કરી. તેમણે એક ઓછી કિંમતનો, લવચીક, ટકાઉ, વૉટરપ્રૂફ કૃત્રિમ પગ વિકસાવ્યો જે ૧૯૬૯માં જયપુર પગ(foot) તરીકે પ્રચલિત થયો. જે વ્યક્તિનો પગ કપાઈ ગયો હોય તે આ પગ પહેરી ખાડા-ટેકરાવાળી જગામાં પણ સહેલાઈથી ચાલી શકતો. કોઈ પણ કારણસર પગ ગુમાવવાવાળા લાખો-કરોડો લોકો પોતાના પગ પર ચાલવા માટે આ શોધથી કાબિલ બન્યા. આંતરરાષ્ટ્રીય રેડક્રૉસ કમિટીએ આ શોધનો લાભ અફઘાનિસ્તાન અને બીજાં સ્થળોએ પગ ગુમાવેલ વ્યક્તિઓને આપી તેઓને નવી જિંદગી બક્ષી. આ પગ બનાવવા માટે તેઓએ રામચંદ્ર શર્મા નામના કારીગરની મદદ લીધી હતી.

તેમણે ‘જયપુર ફૂટ’ની જાણકારી સૌપ્રથમ બૅંગાલુરુમાં સર્જન ડૉક્ટરના વાર્ષિક સંમેલનમાં આપી હતી. ત્યારબાદ ઑક્સફર્ડ તથા બ્રિટિશ ઑર્થોપેડિક સંમેલનમાં જ્યારે તેમણે રજૂ કર્યું ત્યારે તેની ખૂબ પ્રશંસા થઈ. તેઓને ઘણા ઍવૉર્ડ અને મેડલ મળ્યા. પશ્ચિમ ભારતની ઑર્થોપેડિક સોસાયટીએ સુવર્ણપદક, રેમન મેગ્સેસે ઍવૉર્ડ, ગિનિસ બુક ઍવૉર્ડ ફોર સાયન્ટિફિક એચીવમેન્ટ તથા ભારત સરકાર તરફથી પદ્મશ્રી ઍવૉર્ડ મળ્યો. ત્યારબાદ તેઓને ડૉ. બી. સી. રૉય નૅશનલ ઍવૉર્ડ (૧૯૮૯) મળ્યો. ભારત ઑર્થોપેડિક ઍસોસિયેશનને ૨૦૦૪માં તેઓને લાઇફટાઇમ એચીવમેન્ટ ઍવૉર્ડ આપ્યો હતો. ‘જયપુર પગ’ બનાવી તેમણે વિશ્વફલક પર સ્થાન મેળવ્યું.

અંજના ભગવતી

સવારે નિદ્રાત્યાગ કરતી વખતે તમારી મન:સ્થિતિ કેવી હોય છે ? કેટલીક વ્યક્તિઓ પથારીમાંથી ઊઠતાં પૂર્વે ઘણો લાંબો સમય આળસ સાથે આળોટ્યા કરે છે. કેટલાક જાગ્યા પછી પથારીમાં પડ્યા પડ્યા તંદ્રાવસ્થામાં અધકચરાં સ્વપ્નોની મોહનિદ્રામાં ડૂબી જતા હોય છે. કોઈકને વળી ઊંઘ પૂરી થયા બાદ પથારીમાં પડ્યા પડ્યા લાંબા સમય સુધી આસપાસના અવાજો સાંભળવાની આદત હોય છે. કેટલાક આખી રાત ગાઢ નિદ્રા નથી આવી, તેના વસવસા સાથે પથારીમાં પડ્યા રહે છે અને પછી માંડ માંડ કોઈ હાથ ખેંચીને ઉઠાડતું હોય તેમ ઊઠે છે.

રાતભર સ્વપ્નોની સૃષ્ટિમાં રમણભ્રમણ કર્યા પછી થાકેલા મનથી એ આંખ ખોલે છે અને વીતેલાં સ્વપ્નોનો બોજ એના મન પર ટીંગાયેલો હોય છે. આ બધી બાબતો એ વ્યક્તિના સમગ્ર દિવસની કાર્યશક્તિ પર અસર કરતી હોય છે. જેના દિવસનો આરંભ વિષાદથી થાય છે એને વિષાદમાંથી બહાર નીકળવા માટે આખેઆખી સવાર જોઈએ છે. સૂર્ય મધ્યાહને આવે ત્યારે એનો ‘મૂડ’ બરાબર થાય છે. સવારની ક્ષણો સમગ્ર દિવસને ઘાટ આપતી હોય છે.

વ્યક્તિ આંખ ખોલે એ સાથે એણે મનોમન વિચારવું જોઈએ કે આજનો દિવસ એવો ઊગ્યો છે કે જેવો સુંદર દિવસ મારા જીવનમાં પૂર્વે કદાપિ ઊગ્યો નથી. આજની સવાર આયુષ્યની એક અનોખી સવાર છે, જેને કારણે આજે મારો આખો દિવસ સરસ જશે. પ્રારંભની ક્ષણોને જે આનંદ અને ઉલ્લાસથી ભરી દે છે એનો આખો દિવસ આનંદની રંગોળી બની રહે છે. પ્રત્યેક દિવસ સોનેરી તક લઈને તમારી સામે આવે છે. પ્રત્યેક ઉષા જીવનમાં નૂતન ઉષાનું સર્જક કરે છે.

કુમારપાળ દેસાઈ

જ. ૨૭ નવેમ્બર, ૧૯૪૦ અ. ૧૭ મે, ૨૦૦૬

ગુજરાતી સાહિત્યના અગ્રણી ગીતકવિ, વાર્તાકાર અને બાળસાહિત્યકાર રમેશ પારેખનો જન્મ અમરેલીમાં મોહનલાલ અને નર્મદાબહેનને ત્યાં થયો હતો. પ્રાથમિક અને માધ્યમિક શિક્ષણ વતન અમરેલીમાં જ લીધેલું. ૧૯૫૮માં મૅટ્રિક થયા. ૧૯૬૦થી જિલ્લા પંચાયત,  અમરેલી સાથે સંલગ્ન. માતા અને જન્મભૂમિ માટેનો પ્રેમ તેમની સર્જકતાનાં પ્રેરક બળો રહ્યાં છે. નાનપણથી જ સંગીતનો શોખ. એમણે ‘મૉરલ મ્યુઝિક ક્લબ’ પણ સ્થાપેલી. તેમને ચિત્રકલા, જ્યોતિષ અને હિપ્નૉટિઝમમાં પણ રસ હતો. કવિ અનિલ જોશીની મૈત્રીએ તેમને પ્રેરણા આપેલી. એ રીતે એમની આધુનિકતાની સમજણ પણ ઘડાતી રહી. ૧૯૭૭થી તેઓ રાજકોટમાં રહેતા હતા. તેમનો પ્રથમ કાવ્યસંગ્રહ ‘ક્યાં ? ૧૯૭૦માં પ્રગટ થતાં તેમની એક અગ્રણી કવિ તરીકેની ગણના થવા માંડી. તેમની પાસેથી ‘ખડિંગ’, ‘ત્વ’, ‘સંનનન’, ‘ખમ્મા આલા બાપુને’, ‘મીરા સામે પાર’ ‘વિતાન સુદ બીજ’, ‘છાતીમાં બારસાખ’, ‘સ્વાગત પર્વ’ વગેરે મળી ૧૨ જેટલા કાવ્યસંગ્રહો મળ્યા છે. આ કવિની કવિતામાં ભાવ, ભાષા અને અભિવ્યક્તિની તાજગી, નવીનતા અને વૈવિધ્ય પ્રાપ્ત થાય છે. ‘છ અક્ષરનું નામ’ (૧૯૯૨) તેમની સમગ્ર કવિતાનો સંગ્રહ છે. તેમણે અનેક કાવ્યરૂપોમાં સર્જન કર્યું છે, પણ ગીત અને ગઝલ પર વિશેષ પ્રભુત્વ છે. એમનાં અનેક ગીતો લોકકંઠે સચવાયાં છે.

‘સ્તનપૂર્વક’ એમનો વાર્તાસંગ્રહ છે અને ‘સગપણ  એક ઉખાણું’ તેમનું ત્રિઅંકી નાટક છે.

ગુજરાતી બાળસાહિત્યક્ષેત્રે તેમનું પ્રદાન ચિરસ્મરણીય છે. ‘હાઉક’, ‘ચીં’, ‘હસીએ ખુલ્લમ્-ખુલ્લા’, ‘ચપટી વગાડતાં આવડી ગઈ’ – એ તેમના બાળકાવ્યસંગ્રહો છે. બાળભોગ્ય ધિંગામસ્તીનું વિષયવસ્તુ તેમજ ગેયતાને કારણે તેમનાં બાળકાવ્યો બાળપ્રિય બન્યાં છે. ‘હું ને ચંદુ છાનામાના’, ‘એકડો સાવ સળેકડો’ વગેરે કાવ્યો  ખૂબ લોકપ્રિય થયાં છે. તેમની પાસેથી પાંચેક બાળવાર્તાસંગ્રહો મળ્યા છે. ‘કોનું કોનું જાંબુ ?’ તેમની ખૂબ જાણીતી વાર્તા છે. તેમને વિવિધ સંસ્થાઓ તરફથી અનેક પુરસ્કારો પ્રાપ્ત થયા છે. તેમાં કુમાર ચંદ્રક, નર્મદચંદ્રક, ૧૯૮૬નો રણજિતરામ સુવર્ણચંદ્રક, ૧૯૮૮નો ગિજુભાઈ બધેકા સુવર્ણચંદ્રક, ૧૯૯૪નો દિલ્હી સાહિત્ય  અકાદેમી પુરસ્કાર, ૨૦૦૪માં નરિંસહ મહેતા ઍવૉર્ડ તથા ૨૦૧૧નો દિલ્હી સાહિત્ય અકાદેમીનો ‘બાળ સાહિત્ય પુરસ્કાર’નો સમાવેશ થાય છે.

શ્રદ્ધા ત્રિવેદી