Tag: અધિકરણ

મલાયા દ્વીપકલ્પના દક્ષિણ છેડે આવેલો ટાપુ-દેશ.

આ દેશ અગ્નિ-એશિયામાં આશરે ૦૧° ૧૭´ ઉ. અ. તથા ૧૦૩° ૫૧´ પૂ. રે. પર આવેલો છે. તેની પૂર્વમાં દક્ષિણ ચીની સમુદ્ર, પશ્ચિમમાં મલાક્કાની સામુદ્રધુની, ઉત્તરમાં મલેશિયા તથા દક્ષિણમાં ઇન્ડોનેશિયાના દેશોની જલસીમાઓ આવેલી છે. તે ‘પૂર્વના પ્રવેશદ્વાર’ તરીકે જાણીતું છે. તેના મધ્યસ્થ સ્થાનને લીધે તેનું ખૂબ મહત્ત્વ છે. સિંગાપોર આશરે ૬૧૬.૩ ચોકિમી. ક્ષેત્રફળ ધરાવે છે. તેની વસ્તી આશરે ૬૦,૪૦,૦૦૦ (૨૦૨૪) જેટલી છે. તે વિશ્વની સૌથી વિશેષ લાંબી મલાક્કાની સામુદ્રધુની(આશરે ૭૭૪ કિમી.)ના પ્રવેશદ્વાર પર નિયંત્રણ ધરાવે છે. સિંગાપોર એક નાનકડો ટાપુ છે. તેના પૂર્વના ચાંગી પૉઇન્ટથી પશ્ચિમના જુરૉન્ગ સુધીની તેની લંબાઈ આશરે ૪૨ કિમી. છે, જ્યારે તેની ઉ.દ. પહોળાઈ લગભગ ૨૨.૫ કિમી. જેટલી છે. મુખ્ય ટાપુ ઉપરાંત તેની આસપાસના લગભગ ૫૪ જેટલા અન્ય નાના નાના ટાપુઓ મળીને ‘સિંગાપોરનું પ્રજાસત્તાક’ બને છે. સિંગાપોર ટાપુનો આકાર પાંખો પહોળી કરીને ઊડતા ચામાચીડિયા જેવો છે.

સિંગાપોર

ભૂરચનાત્મક દૃષ્ટિએ જોતાં તેને મુખ્યત્વે ત્રણ વિભાગોમાં વહેંચી શકાય : (૧)મધ્યસ્થ ડુંગરાળ પ્રદેશ, (૨) પશ્ચિમનો ડુંગર તથા ખીણપ્રદેશ અને (૩) પૂર્વનો સપાટ પ્રદેશ. મધ્યસ્થ ડુંગરાળ પ્રદેશમાં ગ્રૅનાઇટ ખડકો પથરાયેલા છે. આ ભાગમાં નદીઓનું અગત્યનું સ્રાવક્ષેત્ર આવેલું છે. તેમાંથી સિંગાપોરની મુખ્ય નદીઓ સુન્ગેઈ સેલેતર તથા સુન્ગેઈ કૉલાન્ગ ઉદભવ પામે છે. અહીં વિખ્યાત માઉન્ટ ફેબર આવેલો છે. તે પર્યટકો માટેનું મુખ્ય આકર્ષણ છે. સિંગાપોરમાં જંગલોનું પ્રમાણ નહિવત્ છે. મધ્યસ્થ ડુંગરાળ પ્રદેશમાં આછાં વર્ષાજંગલોના છૂટાછવાયા વિસ્તારો આવેલા છે. અહીંનાં વર્ષાજંગલોમાં વિશ્વવિખ્યાત ‘રાત્રિ સફારી’ આવેલો છે. અહીંનાં ૯૦% પ્રાણીઓ-પક્ષીઓ રાત્રિ દરમિયાન વિહરે છે. પર્યટકો રાત્રે હરીફરીને ત્યાંનાં પ્રાણીઓ-પક્ષીઓને જોઈ શકે છે. જુરોન્ગ ખાતે એક પક્ષીઉદ્યાન પણ આવેલો છે. સિંગાપોરનું પ્રાણીસંગ્રહાલય પણ જોવાલાયક છે. તેમાં એશિયાભરના વન્ય જીવો જોવા મળે છે. પ્રાણીસંગ્રહાલયનું મુખ્ય આકર્ષણ અહીંનું માનવસર્જિત જંગલ છે. આ સંગ્રહાલયના જુદા જુદા વિભાગોની સીમાઓ ખડકો ગોઠવીને તથા ખાઈઓમાં પાણી ભરીને એવી આકર્ષક રીતે કંડારેલી છે કે દર્શકને તે કુદરતસર્જિત હોવાનો ભાસ કરાવે છે. આ ટાપુના કુલ વિસ્તારના આશરે અર્ધા ભાગમાં ખેતી કરવામાં આવે છે. રબર, નાળિયેરી, શાકભાજી તથા ફળો અહીંના મુખ્ય પાકો છે. મત્સ્યપ્રવૃત્તિને પ્રોત્સાહન મળે તે હેતુથી જુરોન્ગ નામના મત્સ્યબંદરની સ્થાપના થઈ છે. આ દેશમાં કલાઈગાળણ અને શોધન, ખનિજતેલ-શોધન, જહાજ-બાંધકામ; કાપડ, રબર, લાકડાં, યંત્રસામગ્રી, રાસાયણિક પેદાશો, ખાદ્યચીજો વગેરના ઔદ્યોગિક એકમો તેમ જ પ્રવાસન અને બૅન્કિંગ સેવાઓને લગતા ઉદ્યોગો વિક્સેલા છે.

અમલા પરીખ

(સંક્ષિપ્ત લેખ. વધુ વિગત માટે જુઓ : ગુજરાતી બાળવિશ્વકોશ, વૉલ્યુમ ભાગ-૯, સિંગાપોર, પૃ. ૨૦૪)

ઇંગ્લૅન્ડની સૌથી મહત્ત્વની તથા સૌથી લાંબી નદી. તે દક્ષિણ ઇંગ્લૅન્ડમાં આવેલી છે. દેશના દક્ષિણ ભાગમાં ૩૪૬ કિમી. સુધી વહીને તે ઉત્તર સમુદ્રને મળે છે. આ નદી ગ્લુચેસ્ટરશાયરના કાસ્ટ વોલ્ડની પહાડીઓમાંથી અનેક ધારાઓના રૂપે વહે છે. તે નૈર્ઋત્યમાં વહીને આગળ જાય છે. ઑક્સફર્ડ પાસે તેના પ્રવાહની પહોળાઈ આશરે ૩૬.૫ મીટર અને ટેડિંગ્ટન પાસે તેનો પ્રવાહ આશરે ૭૫ મીટર અને ત્યાંથી આશરે ૨૫ કિમી. નીચે ગ્રેવલૅન્ડ પાસે આશરે ૬૩૦ મીટર પહોળો બને છે. જેમ જેમ તે સમુદ્રની નજીક પહોંચે છે તેમ તેમ આ પહોળાઈ વધતી જાય છે. શિયરનેસ અને શુલરીનેસ પાસે આ પહોળાઈ એકદમ વધીને ૮.૮ કિમી. બને છે.

લંડનની મધ્યમાં વહેતી ટેમ્સ નદી

લંડન બ્રિજની ઉપરવાસ આશરે ૨૪૬ કિમી. દૂર તેને ચર્ન નદી મળે છે. આગળ જતાં ટેમ્સને કોલ્ન, વિન્ડરશ, ઇવનલોર્ડ, ચર્નવેલ, ઓક અને થૅમ વગેરે નદીઓ મળે છે. ચિલટર્નની પહાડીઓને તે બર્કશાયરથી જુદી પાડે છે. લંડન બ્રિજથી આશરે ૩૦ કિમી. ઉપરવાસે અને ટેડિંગ્ટનથી નીચે ટેમ્સમાં પાણીનો પ્રવાહ ભરતીવાળો બને છે. ગ્રેટર લંડનથી પસાર થતાં તે ૧૮ રસ્તાઓ અને ૬ રેલવે પુલ નીચેથી પસાર થાય છે. લંડન શહેરને આ નદી પાણી પૂરું પાડે છે. ઑક્સફર્ડ, વીડિંગ, કિંગ્સ્ટન, લંડન તથા ટિલ્બરી જેવાં કેટલાંક અગત્યનાં શહેરો પોતાના પ્રવાહ દરમિયાન આવરી લે છે. તેમના જળમાર્ગ તરીકે તે ઉપયોગી બને છે. લંડનમાંથી પસાર થતાં તેના માર્ગ પર ટાવર ઑવ્ લંડન તથા દેશની સંસદનાં બંને ગૃહો હાઉસ ઑવ્ લૉર્ડ્ઝ તથા હાઉસ ઑવ્ કૉમન્સની ઇમારતો આવે છે. લંડનનાં મોટા ભાગનાં કારખાનાં આ નદીના કિનારે ઊભાં કરવામાં આવ્યાં છે. વ્યાપારના મથક તરીકે લંડનનું મહત્ત્વ પણ મુખ્યત્વે આ નદીને આભારી છે. નદીના મુખ પાસે તેલ-શુદ્ધીકરણના એકમો છે.

ગિરીશ ભટ્ટ

ગુજરાતી વિશ્વકોશ ગ્રંથ-8 માંથી

હિમાચલ પ્રદેશનું પાટનગર. તે ૩૧° ૦૬´ ઉ. અ. અને ૭૭° ૧૩° પૂ. રે. પર આવેલું છે. સિમલા ભારતનું મહત્ત્વનું ગિરિમથક (hill station) ગણાય છે. તેની ઉત્તરે મંડી અને કુલુ, પૂર્વમાં કિન્નૌર, પૂર્વ અને અગ્નિ તરફ ઉત્તરાખંડ રાજ્ય, દક્ષિણે સિરમોર તથા પશ્ચિમમાં સોલન જિલ્લા આવેલાં છે. ૧૮૧૯માં અહીં અંગ્રેજોએ સર્વપ્રથમ આવાસો બનાવેલા. ૧૮૬૪માં સિમલાને બ્રિટિશ ઇન્ડિયાનું ગ્રીષ્મકાલીન પાટનગર બનાવવામાં આવ્યું. ૧૯૩૯ સુધી તે પંજાબ પ્રાંતનું ગ્રીષ્મકાલીન પાટનગર રહેલું. સ્વતંત્રતા પછી તે પંજાબનું મુખ્યાલય રહેલું અને ત્યારબાદ તે હિમાચલ પ્રદેશનું પાટનગર બન્યું.

કાલકા-સિમલા રેલમાર્ગ (યુનેસ્કોની વિશ્વ-વિરાસતની યાદીમાં સમાવેશ)

રાજ્યનું નામ સિમલા. દેવી કાલીનો અવતાર લેખાતાં શ્યામલા દેવી ઉપરથી તે નામ પડ્યું હોવાનું મનાય છે. તેનો વિસ્તાર ૨૫ ચોકિમી. જેટલો છે અને વસ્તી ૨,૩૮,૦૦૦ (૨૦૨૪, આશરે) જેટલી છે. આ શહેરના જુદા જુદા ભાગો ૨૦૧૨થી ૨,૪૩૮ મીટરની ઊંચાઈ પર વહેંચાયેલા છે. શહેરથી આશરે ૫ કિમી.ને અંતરે જુતોઘ ખાતે લશ્કરી છાવણી આવેલી છે. અહીંના જાન્યુઆરી અને જુલાઈનાં લઘુતમ અને મહત્તમ તાપમાન અનુક્રમે સરેરાશ ૧° સે. અને ૧૯° સે. જેટલાં રહે છે. સરેરાશ વાર્ષિક વરસાદ ૧,૬૦૦ મિમી. જેટલો પડે છે. શિયાળા દરમિયાન હિમવર્ષા પણ થાય છે. સિમલા તથા આજુબાજુ આવેલાં જંગલોમાં દેવદાર, રેઝિન, પાઇન, ઓક, ચીલ, કૈલ, ફર, સ્પ્રૂસ અને વાંસનાં વૃક્ષો જોવા મળે છે. ૧૯૦૫થી કાલકા–સિમલા રેલમાર્ગ શરૂ થયો છે. આ નયનરમ્ય રેલમાર્ગ ૮૦૬ પુલો પરથી તથા ૧૦૩ જેટલાં બોગદાંમાંથી પસાર થાય છે. ૨૦૦૮માં આ રેલવેનો યુનેસ્કોની વિશ્વ-વિરાસત(world heritage)ની યાદીમાં સમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે. તે સડકમાર્ગે પણ અન્ય શહેરો સાથે જોડાયેલું છે. આ શહેર ઉત્તર ભારતનું મહત્ત્વનું પ્રવાસન-મથક પણ છે. પ્રવાસન અહીંનો એક મહત્ત્વનો ઉદ્યોગ છે. અહીં અવરજવર કરતા પ્રવાસીઓે માટે હોટલોની સગવડો ઊભી કરવામાં આવી છે. મૉલ રોડ સિમલાની ખૂબ જાણીતી જગ્યા છે. અહીં મુખ્ય બજાર, રેસ્ટોરાં, પોસ્ટ-ઑફિસ, પ્રવાસન-કાર્યાલય, બૅન્કો તથા થિયેટર આવેલાં છે. સિમલાથી ૨ કિમી. દૂર ૨,૪૩૮ મીટર(૮,૦૦૦ ફૂટ)ની ઊંચાઈએ જખૂ શિખર આવેલું છે. જ્યાંથી હિમાલયનું ખૂબ જ રમણીય દૃશ્ય નજરે પડે છે. અહીં પ્રાચીન હનુમાનમંદિર પણ આવેલું છે. આ ઉપરાંત કાલીબારી-મંદિર તથા તારાદેવી-મંદિર પણ જાણીતાં છે.

અમલા પરીખ

(સંક્ષિપ્ત લેખ. વધુ વિગત માટે જુઓ : ગુજરાતી બાળવિશ્વકોશ, વૉલ્યુમ ભાગ-૯, સિમલા, પૃ. 200)