Category: વાચન સમૃદ્ધિ

ચીનનું મોટામાં મોટું શહેર તથા બંદર.

તે ૩૧^૦ ૧૦’ ઉ. અ. અને ૧૨૧^૦ ૩૦’ પૂ. રે. પર આવેલું છે. ચીનના જિયાન્ગસુ પ્રાંતમાં આવેલું આ શહેર હુઆંગપુ અને વુસાંગ નદીઓના સંગમસ્થળે વિસ્તરેલું છે. તે ચીનનું મહત્ત્વનું બંદર તથા ઔદ્યોગિક શહેર છે. તેની વસ્તી ૨,૪૧,૫૦,૦૦૦ (૨૦૧૩) છે.

ઈ. સ. ૯૬૦થી ૧૨૭૯ના ગાળા દરમિયાન સુંગ વંશના શાસન હેઠળ શાંઘાઈ માત્ર એક નાનું વેપારી મથક હતું. ૧૧મી સદીમાં અહીં માછીમારો રહેતા હતા. ૧૩૬૦ પછીથી તેનો વિકાસ એક શહેર તરીકે થતો ગયો. ૧૮૪૨માં થયેલા કહેવાતા ચીન-બ્રિટનના અફીણયુદ્ધને અંતે બ્રિટને આ શહેરને વિદેશી વેપાર માટે મુક્ત બનાવવાની ફરજ પાડેલી. ત્યારબાદ બ્રિટન, ફ્રાન્સ, યુ.એસ.એ., જાપાન તેમ જ અન્ય ઘણા દેશના લોકોનો વેપાર વધ્યો. ઘણા વિદેશીઓ અહીં આવીને વસ્યા. દુનિયાના બજારમાં શાંઘાઈને આગળ પડતું સ્થાન મળ્યું. ધીમે ધીમે તે પાશ્ચાત્ય શૈલીનું શહેર બનવા લાગ્યું. ૨૦મી સદીની શરૂઆતમાં સ્થાનિક નાગરિકોએ વિદેશી અસર સામે પ્રતિકાર શરૂ કર્યો. ૧૯૨૧માં શાંઘાઈમાં ચીનનો સામ્યવાદી પક્ષ સ્થપાયો. ૧૯૨૭માં ચીની રાષ્ટ્રવાદીઓએ અનેક ચીની સામ્યવાદીઓની હત્યા કરી. ૧૯૩૭માં  જાપાનીઓએ શાંઘાઈ કબજે કર્યું. બીજું વિશ્વયુદ્ધ પૂરું થયું ત્યાં સુધી શાંઘાઈ જાપાનના તાબા હેઠળ હતું. આંતરરાષ્ટ્રીય સમાધાન બાદ વિદેશીઓ આ શહેર છોડી ગયા અને ૧૯૪૯માં સામ્યવાદીઓએ ચીન પર વર્ચસ્વ જમાવ્યું. ત્યારપછી શાંઘાઈનો વિસ્તાર વધ્યો. નવા ઉદ્યોગો સ્થપાયા. ૧૯૬૬ની સાંસ્કૃતિક ક્રાંતિ વખતે સામ્યવાદી પક્ષના પ્રમુખ માઓ ઝેદાંગ (માઓ ત્સે તુંગ) સત્તા ઉપર આવ્યા. ૧૯૭૯માં ફરી પાછું શહેરને નાગરિક સત્તા હેઠળ સોંપાયું. શાંઘાઈ મ્યુનિસિપાલિટી ધરાવે છે, જે દ્વિપક્ષ પદ્ધતિ અનુસાર કામ કરે છે.

હાલનું શાંઘાઈ દુનિયાનું વધુમાં વધુ ગીચ વસ્તી ધરાવતું શહેર ગણાય છે. શહેરને ત્રણ વિભાગમાં વહેંચવામાં આવેલું છે : (૧) ઉત્તર તરફનો જૂનો વિદેશી વિભાગ, (૨) દક્ષિણ તરફનો મૂળ ચીની વસાહતવાળો વિભાગ, (૩) આ બે વિભાગોની આજુબાજુ વિકસેલા પરાં-વિસ્તારો. શાંઘાઈનો મધ્ય ભાગ જૂના વિદેશી વિભાગમાં આવેલો છે. અહીં ૧૯૨૦ના દાયકામાં બાંધેલી ગગનચુંબી ઇમારતો  છે. જ્યાં પહેલાં વિદેશીઓ રહેતા હતા ત્યાં આજે ચીની કુટુંબો રહે છે. જાહેર બગીચાઓ પૂરા થાય છે ત્યાં વહાણો માટેની ગોદીઓ આવેલી છે. અહીંના નાનજિંગ માર્ગ પર દુકાનો તથા રેસ્ટોરાં આવેલાં છે.

વિદેશી વિભાગની દક્ષિણે મૂળ ચીની વસાહત આવેલી છે, જે ‘ચીની શહેર’ (‘Chinese City’) નામથી ઓળખાય છે. અહીં રહેણાક અને વેપારી ઇમારતો વચ્ચે વાંકીચૂકી સાંકડી શેરીઓ આવેલી છે. ૧૯૫૦ના દાયકા પછી ચીની સામ્યવાદી સરકારે જૂના શાંઘાઈની આજુબાજુ ૧૧ જેટલાં પરાંનું નિર્માણ કર્યું છે. તેમાં આવાસો, દુકાનો, શાળાઓ, કારખાનાં વગેરે આવેલાં છે. અહીં ઘણી યુનિવર્સિટીઓ, કૉલેજો તથા સંશોધનકેન્દ્રો આવેલાં છે. શાંઘાઈના લગભગ બધા જ નિવાસીઓ ચીની છે. શાંઘાઈ એક મહત્ત્વનું ઔદ્યોગિક નગર છે. અહીં પોલાદ, યંત્રસામગ્રી, જહાજી બાંધકામ, રસાયણો અને વૈજ્ઞાનિક સાધનો માટેના; લોટની અને વનસ્પતિતેલની મિલોના તથા ખનિજતેલ માટેની રિફાઇનરી જેવા ઉદ્યોગો વિકસ્યા છે. શાંઘાઈ બંદર ચીનની ૫૦ ટકા આયાત-નિકાસનો વેપાર સંભાળે છે. શાંઘાઈનાં જાણીતાં સ્થળોમાં ૧૮૮૨નું જેડ બૌદ્ધ મંદિર, ક્રાંતિકારી સૂન-યાત-સેન(Sun-Yat-Sen)નું નિવાસસ્થાન, ચીનના સામ્યવાદી પક્ષની સર્વપ્રથમ નૅશનલ કૉંગ્રેસની બેઠક ખાનગી રાહે મળેલી તે સ્થળ તથા લુ ઝૂન(Lu Xun)નું મકાન, સંગ્રહસ્થાન અને તેમની કબરનો સમાવેશ થાય છે.

ગુજરાતી બાળવિશ્વકોશ ગ્રંથ-8 માંથી

અમલા પરીખ

જ. ૪ નવેમ્બર, ૧૯૨૯ અ. ૨૧ એપ્રિલ, ૨૦૧૩

વિશ્વમાં ‘માનવ કમ્પ્યૂટર’ તરીકે જાણીતાં ગણિતશાસ્ત્રી, લેખિકા અને જ્યોતિષી શકુન્તલાદેવીનો જન્મ બૅંગાલુરુમાં કન્નડ બ્રાહ્મણ પરિવારમાં થયો હતો.

શકુન્તલાદેવીએ ઔપચારિક શિક્ષણ મેળવ્યું નહોતું. તેઓ બાળપણથી જ પ્રતિભાવાન હતાં. તેમને ત્રણ વર્ષની ઉંમરથી જ આંકડાઓ સાથેનો સંબંધ પ્રદર્શિત થયો હતો. તેમણે પાંચ વર્ષની  ઉંમરે મૈસૂર યુનિવર્સિટીમાં કૉમ્પલેક્સ મેન્ટલ એરિથમૅટિકમાં નિદર્શન આપ્યું હતું. તેઓ વિશ્વના અનેક દેશોમાં ગયાં અને ગાણિતિક ચમત્કૃતિનો પરિચય કરાવ્યો. તેઓ ૧૯૫૨માં વૉશિંગ્ટન ડીસીમાં ગયાં હતાં. ત્યાં તેમણે ઇલેક્ટ્રૉનિક કૅલ્ક્યુલેટર કરતાં છ સેકંડ વહેલો જવાબ આપીને બધાને આશ્ચર્યચકિત કર્યા હતા. ૧૯૭૭માં સધર્ન મૅથોડિસ્ટ યુનિવર્સિટીમાં માત્ર ૫૦ સેકંડમાં ૨૦૧ આંકડાની સંખ્યાનું ૨૩મું મૂળ ગણી આપ્યું હતું. UNIVAC-1108 કમ્પ્યૂટરને આ ગણતરી કરતાં વધુ સમય લાગ્યો હતો. એ જ પ્રમાણે ૧૯૮૦માં ઇમ્પીરિયલ કૉલેજ, લંડનમાં ૧૩ અંકોની બે સંખ્યાઓના ગુણાકાર માત્ર ૨૮ સેકંડમાં કર્યા હતા. આથી એમને આંતરરાષ્ટ્રીય ખ્યાતિ પ્રાપ્ત થઈ. તેમની સિદ્ધિઓને ગિનિસ બુક ઑવ્ વર્લ્ડ રેકૉર્ડ્સમાં સ્થાન આપવામાં આવ્યું હતું. તેમણે ૧૯૮૦માં લોકસભાની ચૂંટણી પણ લડી હતી. તેમણે વૈવિધ્યસભર પુસ્તકો આપ્યાં છે. જેમાં ‘પરફેક્ટ મર્ડર’, ‘રાજુ’, ‘ગોગો ધ ડાન્સિંગ મ્યૂલ ઍન્ડ અધર સ્ટોરીઝ’, ‘અવેકન ધ જિનિયસ ઑવ્ યોર ચાઇલ્ડ’, ‘ફિવરિંગ : ધ જૉય ઑવ્ નંબર્સ’, ‘ધ વર્લ્ડ ઑવ્ હોમોસેક્સ્યુઅલ’ જેવાં પુસ્તકોનો સમાવેશ થાય છે. તેમણે ગણિતક્ષેત્રે કરેલાં પ્રદાન બદલ તેમને અનેક સન્માનો મળેલાં. ૪ નવેમ્બર, ૨૦૧૩ના રોજ તેમના ૮૪મા જન્મદિન નિમિત્તે ગૂગલ ડૂડલથી તેમને સન્માનિત કરાયાં હતાં. તેમના જીવન પર  આધારિત ‘શકુન્તલાદેવી’ ફિલ્મ પણ બનાવવામાં આવી છે.

અનિલ રાવલ