Tag: અધિકરણ

(The South Asian Association for Regional Co-operation –SAARC)

ખાસ કરીને દક્ષિણ એશિયાના દેશો વચ્ચે પ્રાદેશિક સ્તરે એકબીજા વચ્ચે આર્થિક સહકાર વધતો અને વિકસતો રહે તે માટે સ્થપાયેલું પ્રાદેશિક સંગઠન. તેની સ્થાપના ડિસેમ્બર, ૧૯૮૩માં થઈ હતી. ત્યારે સભ્ય દેશોના વિદેશમંત્રીઓ દિલ્હી ખાતે મળ્યા હતા. શરૂઆતમાં તેમાં દક્ષિણ એશિયાના સાત દેશો જોડાયા હતા. પ્રારંભે નેપાળથી શ્રીલંકા સુધીના દેશો તેના સભ્યો હતા. આઠમા સ્થાને અફઘાનિસ્તાન તેમાં જોડાનાર સભ્ય છે. આ આઠ દેશો અનુક્રમે અફઘાનિસ્તાન, નેપાળ, પાકિસ્તાન, બાંગ્લાદેશ, ભારત, ભુતાન, માલદીવ અને શ્રીલંકા છે. વિવિધ દેશોના વિદેશમંત્રીઓ મળ્યા ત્યારે  સાર્કની ઉદઘોષણા (declaration) કરવામાં આવેલી. આ ઉદઘોષણા સાથે ‘ઇન્ટિગ્રેટેડ પ્રોગ્રામ ઑવ્ ઍક્શન’ (IPA) શરૂ કરવામાં આવ્યો. ડિસેમ્બર, ૧૯૮૫માં આ સંગઠનની પ્રથમ શિખર પરિષદમાં સાર્કની સ્થાપના અંગેનું ખતપત્ર (charter) સ્વીકૃતિ પામ્યું.

સાર્કનું વહીવટી મથક – સચિવાલય, કાઠમંડુ, નેપાળ

તે વેળા જાહેર કરાયેલ ઉદ્દેશ મુજબ દક્ષિણ એશિયાની પ્રજાઓના કલ્યાણમાં વધારો કરવા; સામાજિક, આર્થિક અને સાંસ્કૃતિક વિકાસની ગતિને વેગ આપવાના હેતુઓ તે ધરાવે છે. સાથે સભ્યો વચ્ચેની સામૂહિક સ્વયં-પર્યાપ્તતા વધારવાનો અને તેને મજબૂત કરવાનો ઉદ્દેશ પણ આ સંગઠનનો છે. અન્ય રાજ્યોના આંતરિક સંબંધોમાં બિન-દરમિયાનગીરી અને પારસ્પરિક લાભની બાબતમાં સહકારથી આગળ વધવાની નેમ તે રાખે છે. સંગઠનની રીતે વિચારીએ તો સાર્ક બાબતો અંગેની છેલ્લી સત્તા જે તે દેશના વડા અને સરકાર પાસે રહે છે. આ વડાઓ શિખર બેઠક (સર્વોચ્ચ બેઠક) માટે વર્ષમાં એક વાર મિટિંગ યોજે છે. આ બાબતના અનુસંધાનમાં જે તે દેશના વિદેશમંત્રીઓ વર્ષે બે વાર મળે છે. તેઓ સાર્ક અંગે નીતિઓ ઘડે, પ્રગતિની સમીક્ષા કરે અને સહકાર અંગેનાં નવાં ક્ષેત્રો વિકસાવવાના નિર્ણયો લે છે. તેમની સહાય માટે પ્રોગ્રામિંગ કમિટી અને ૧૧ ટૅકનિકલ કમિટીઓ કામ કરતી રહે છે. સાર્કના વડા સેક્રેટરી જનરલ (મુખ્ય મંત્રી) હોય છે. તેમને મદદ માટે બીજા સાત ડિરેક્ટરો હોય છે, જે સેક્રેટરી જનરલ દ્વારા નિમાય છે. આ સભ્યોની નિમણૂક ત્રણ વર્ષની મુદત માટે કરવામાં આવે છે. જરૂરિયાત ઊભી થાય તો અને ત્યારે આ મુદત વધારી શકાય છે. ચર્ચા માટે મુકાતા વિષયોની પસંદગી સર્વસંમતિથી થાય છે. દેશો વચ્ચેના રાજકીય વિવાદોને લીધે કેટલીક વાર અવરોધો ઊભા થાય છે અને તેમનો ઉકેલ પણ શોધાય છે. દેશોનું ભૌગોલિક સ્થાન, આર્થિક વિકાસ, વસ્તીનું કદ, ઔદ્યોગિક ઉત્પાદનની વિવિધતા અને દેશની ગર્ભિત શક્તિ – આ બધી બાબતો તેની કાર્યશૈલીમાં પ્રભાવક નીવડે છે. તેનું વહીવટી મુખ્ય મથક – સચિવાલય કાઠમંડુ (નેપાળ) ખાતે કાર્યરત છે. દક્ષિણ એશિયાના દેશો માટે તે ચર્ચાવિચારણાની સારી ભૂમિકા પૂરી પાડે છે.

રક્ષા મ. વ્યાસ

ગુજરાતી બાળવિશ્વકોશ ગ્રંથ-9 માંથી

સ્વિટ્ઝર્લૅન્ડનું મોટામાં મોટું નગર, પરગણાનું પાટનગર તથા દેશનું પ્રમુખ ઔદ્યોગિક કેન્દ્ર. ભૌગોલિક સ્થાન : ૪૭° ૨૫´ ઉ. અ. અને ૮° ૪૦´ પૂ. રે.. દેશમાં ઉત્તરે ઝુરિક સરોવરના વાયવ્ય છેડા પર તે આવેલું છે. દેશના પાટનગર બર્નથી ૯૬ કિમી. અંતરે છે. પડખેની આલ્પ્સ પર્વતમાળાને લીધે તેના પ્રાકૃતિક સૌંદર્યમાં સવિશેષ વધારો થાય છે. નગરની વસ્તી ૪,૪૮,૬૬૪ (૨૦૨૪, આશરે) છે. નગરનો વાર્ષિક સરેરાશ વરસાદ ૧૨૭૦ મિમી. તથા તાપમાન જાન્યુઆરીમાં ૦° સે. તથા જુલાઈમાં ૧૮° સે. વચ્ચે બદલાયા કરે છે. મોટા ભાગના લોકો જર્મનભાષી છે. ઇટાલિયન અને ફ્રેન્ચભાષી લોકોની સંખ્યા પણ નોંધપાત્ર છે.

ઝુરિક શહેર

અઢારમી સદીના અંતિમ દાયકામાં નગરની તે વખતની વસ્તીના એક ચતુર્થાંશ જેટલા લોકો કાપડ-ઉદ્યોગમાં રોકાયેલા હતા. ૧૮૩૦ તથા ૧૮૬૯માં દેશના બંધારણમાં આર્થિક ઉદારીકરણની નીતિને પોષક એવા જે ફેરફારો કરવામાં આવ્યા તેને લીધે નગરના આર્થિક વિસ્તરણને  ઉત્તેજન મળ્યું. હાલ નગરમાં યંત્રો, યંત્રોનાં ઓજારો, ધાતુની ચીજવસ્તુઓ કાપડ તથા તૈયાર પોશાક, રેશમની બનાવટો, છાપકામ વગેરેનો વેપાર ચાલે છે. આધુનિક વિશ્વની નાણાવ્યવસ્થામાં આ નગરે અગ્રસ્થાન પ્રાપ્ત કર્યું છે. ત્યાંનું નાણાબજાર ખૂબ સંવેદનશીલ અને સક્રિય છે. પ્રથમ કક્ષાની ૮૦ જેટલી અગ્રણી બૅંકો ત્યાં આવેલી છે. ત્યાંનું શૅરબજાર આંતરરાષ્ટ્રીય ખ્યાતિ ધરાવે છે. બૅન્કિંગ ઉપરાંત વાણિજ્ય અને વીમા-વ્યવસાયનું પણ તે અગત્યનું કેન્દ્ર છે. બીજા વિશ્વયુદ્ધ પછી નગરના કાપડ-વ્યવસાયનું અગ્રિમ સ્થાન યંત્ર-ઉદ્યોગે લીધું છે. ઔદ્યોગિક ક્ષેત્રે નગરે ઝડપભેર પ્રગતિ કરેલી હોવા છતાં ઔદ્યોગિક પ્રદૂષણથી તે મુક્ત રહ્યું છે. નગરમાં નાટ્યગૃહો, ઑપેરા, સ્વિસ નૅશનલ સંગ્રહાલય (૧૮૯૮), યુનિવર્સિટી (૧૮૩૩) પૉલિટૅકનિક (૧૮૮૫), કાર્લ ગુસ્તાફ યુંગ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ફૉર ઍનાલિટિકલ સાઇકોલૉજી (૧૯૪૮) તથા જિલ્લાનું મુખ્ય દેવળ (cathedral) આવેલાં છે. દર વર્ષે એપ્રિલ અને સપ્ટેમ્બરમાં બે મોટા મહોત્સવો અહીં યોજવામાં આવે છે. પડખે જ આલ્પ્સ પર્વત આવેલો હોવાથી નગરજનો દ્વારા પર્વતારોહણની પ્રવૃત્તિ વ્યાપક પ્રમાણમાં ચાલતી હોય છે. પર્યટકો માટે આ નગર મોટું આકર્ષણ છે. ઘણી આંતરરાષ્ટ્રીય પરિષદો માટે ભૂતકાળમાં આ નગરની પસંદગી થયેલી છે. સ્વિટ્ઝર્લૅન્ડ તથા યુરોપનાં મહત્ત્વનાં શહેરો સાથે આ નગર રેલમાર્ગ દ્વારા જોડાયેલું છે. નગરથી ૧૦ કિમી. અંતરે આવેલું ઝુરિક ક્લોટેન આંતરરાષ્ટ્રીય વિમાનમથક વિશ્વના અત્યંત કાર્યરત એવાં વિમાનમથકોમાંનું એક છે. આ સ્થળે પ્રાગૈતિહાસિક કાળમાં સર્વપ્રથમ વસવાટ થયો હતો એવા પુરાવા સાંપડ્યા છે. ઈ. સ. પૂ. ૫૮માં રોમન શાસકોએ નગર પર આધિપત્ય જમાવ્યું. ત્યારે નગરનું નામ ટુરિકમ હતું. લિમ્માટ નદીના જમણા કિનારા પર વસેલા લોકોએ યુરોપના અન્ય વ્યાપારી માર્ગોનો ઉપયોગ કરી વ્યાપારમાં ખૂબ વિકાસ સાધ્યો. ૧૨૧૮માં સામ્રાજ્યના મુક્ત નગર (Imperial Free City) તરીકે તે સ્વીકારાયું. ૧૩૫૧માં સ્વિસ પ્રજાસત્તાક સાથે તેનું જોડાણ થયું. ૧૪૦૦માં આ નગર સામ્રાજ્યમાંથી અલગ થયું. ઓગણીસમી સદીના ચોથા દાયકામાં ત્યાં  ઉદારમતવાદ પર આધારિત લોકશાહી વ્યવસ્થા આવી અને તે દ્વારા ધારાસભા તથા કારોબારી પાંખ પર નાગરિકોએ ચૂંટેલા પ્રતિનિધિઓનો અંકુશ દાખલ થયો. આ પગલાંને લીધે ઝુરિક નગરમાં ઔદ્યોગિકીકરણ આધારિત નવા યુગની શરૂઆત થઈ અને ત્યારથી આ નગરે ઝડપી આર્થિક પ્રગતિ સાધી.

બાળકૃષ્ણ માધવરાવ મૂળે

ગુજરાતી વિશ્વકોશ ગ્રંથ-8 માંથી

ભારતનું સૌથી મોટું પક્ષી. સારસ, માણસના ખભા સુધી આવે તેટલું ઊંચું, દેખાવે ગંભીર અને શાંત હોય છે. તેની ચાલ ધીમી અને પ્રભાવશાળી હોય છે. સારસનું માથું રાખોડી અને પીંછાં વિનાનું હોય છે. સારસના પગ ગુલાબી, ચાંચ લાલાશ પડતી હોય છે. તેના પગ અને ચાંચ લાંબાં હોય છે. તેની પાંખો બંધ હોય છે ત્યારે તેમનાં પીંછાં પૂંછડી ઉપર ઢળકતાં રહે છે. સારસની ઊંચાઈ આશરે ૧.૫ મીટર અને પાંખોનો વિસ્તાર ૨ મીટર જેટલો હોય છે. નર અને માદા દેખાવમાં સરખાં લાગે છે.

સારસ પક્ષી

સામાન્ય રીતે નર-માદા જોડીમાં ફરે છે. આ પક્ષીઓ મૂંગાં મૂંગાં ચરતાં હોય છે પણ જો એક પક્ષી બોલે તો બીજું તેમાં સાદ પુરાવે છે. સારસબેલડીનો રણશિંગા જેવો કર્ણપ્રિય અવાજ વાતાવરણને પ્રફુલ્લિત બનાવે છે. સારસ માણસથી ભડકતાં કે શરમાતાં નથી. નર તથા માદાને એકબીજા માટે ખૂબ ભાવ હોય છે. તેમની જોડી જીવનભર ટકી રહે છે. એવું મનાય છે કે સારસબેલડીમાંથી એકનું મૃત્યુ થાય તો બીજું પણ તેની પાછળ ઝૂરી ઝૂરીને મરી જાય છે.  સારસ પાંખ વીંઝીને ઊડે છે. ઉડાન વખતે તે ડોક આગળ અને પગ પાછળ લંબાવેલા રાખે છે. તે જમીનથી બહુ ઊંચું ઊડતું નથી. સારસ જમીન પર જ વસે છે, ત્યાંથી વનસ્પતિ, જીવડાં, દેડકાં અને ધાન્ય મેળવી લે છે. માળો જમીન પર જ બાંધે છે. સારસ પક્ષી ગ્રામજનોને પરિચિત અને શહેરી જનોને અપરિચિત લાગે છે. ગ્રામજનો આ પક્ષીને હેરાન કરતા નથી અને તેને અવધ્ય ગણે છે.

અંજના ભગવતી

ગુજરાતી બાળવિશ્વકોશ ગ્રંથ-9 માંથી