prasang madhuri

અપૂર્ણતાને આવકારીએ

સામાન્ય રીતે આપણે આપણી ઇચ્છાઓ પ્રમાણે આપણી આસપાસનું જીવન ગોઠવાય તેવો આગ્રહ રાખીએ છીએ. આ આગ્રહ મોટા ભાગે હઠાગ્રહમાં પરિણમે છે. પત્નીએ આમ જ બોલવું જોઈએ, પુત્રે આમ જ વર્તવું જોઈએ અને કુટુંબીજનોએ આમ જ કરવું જોઈએ એમ માનીએ છીએ. એ જ રીતે આપણા વ્યવસાયમાં પણ આપણે સતત દૃઢાગ્રહ સેવીએ છીએ કે આ કામ તો આ જ રીતે થવું જોઈએ અથવા તો આ કામ આટલા સમયમાં પૂરું થવું જ જોઈએ.

માનવી આસપાસની પરિસ્થિતિને પણ પોતાની ઇચ્છાનુકૂળ કરવા માગે છે. એ નસીબને પણ કહે છે કે તારે મને આટલું આપવું જોઈએ. આમ બધી બાબતમાં એ અન્યને અનુકૂળતા સાધવાનું કહે છે. પોતાનાં બધાં જ વલણો અને અભિપ્રાયોને મનસ્વી રીતે ગોઠવે છે અને આસપાસની દુનિયા એ પ્રમાણે જ વર્તે તેવી કઠપૂતળીનો ખેલ કરનાર સૂત્રધાર જેવી ભાવના રાખે છે, પરંતુ આ સમગ્ર સ્થિતિને જુદી દૃષ્ટિએ જોવાની જરૂર છે. સંપૂર્ણતાના આગ્રહની સાથે અપૂર્ણતાને સ્વીકારતાં શીખવું જોઈએ. પોતાની લાકડીથી જગતને હાંકવા જનારની અંતે લાઠી પણ છીનવાઈ જાય છે.

એકાદ દિવસ વ્યક્તિ પોતે જે પરિસ્થિતિ છે તેને અનુકૂળ થવા કોશિશ કરે તો એને એક જુદો જ અનુભવ થશે. મારી ધારણા પ્રમાણે નહીં, પરંતુ આસપાસની વાસ્તવિકતા અને હકીકતનો સ્વીકાર કરીને એ જો જીવવાનો વિચાર કરે તો એને જુદી જ અનુભૂતિ થશે. જે છે તેની સાથે અનુકૂળતા સાધવાથી એક પ્રકારનો સ્વીકારભાવ કેળવાશે અને એથી સતત અસ્વીકારભાવને કારણે થતી પીડામાંથી મુક્તિ મળશે. ક્યારેક એવી પણ અજમાયશ કરીએ કે કુટુંબ કે વ્યવસાયની જે પરિસ્થિતિ છે, તે સ્વીકારીને એમાંથી શાંત આનંદ પામીએ. અસ્વીકારની સતત ચાલતી આંતરવેદનામાંથી મુક્ત થઈએ.

કુમારપાળ દેસાઈ

વન તરફ જતા પુત્ર શુકદેવને પિતા વ્યાસે કહ્યું, ‘અરે પુત્ર ! તારો જન્મ થતાં જ તું વનમાં ચાલી નીકળ્યો ? થોડા દિવસ તો ઘરમાં થોભી જા. હું તારા થોડા સંસ્કાર તો કરું !આ સાંભળી શુકદેવે કહ્યું, ‘મારા પર જન્મજન્માંતરના અસંખ્ય સંસ્કાર થઈ ગયા છે. એને કારણે તો મારે ભવાટવીમાં વારંવાર ભટકવું પડ્યું છે. હવે આવી કોઈ બાબત સાથે હું નિસ્બત રાખવા માગતો નથી.

આ સાંભળી ગંભીર અવાજે વેદવ્યાસે કહ્યું, ‘તારે ચાર વર્ણાશ્રમનું પાલન કરવું જોઈએ. બ્રહ્મચર્ય, ગૃહસ્થ, વાનપ્રસ્થ અને સંન્યાસાશ્રમમાં પ્રવેશ કરવો જોઈએ, તો જ તને મોક્ષ પ્રાપ્ત થઈ શકે.બાળક શુકદેવે કહ્યું, ‘જો માત્ર બ્રહ્મચર્યથી જ મોક્ષ થતો હોય, તો તે નપુંસકોને સદાય પ્રાપ્ત થવો જોઈએ. જો ગૃહસ્થાશ્રમથી મોક્ષ થતો હોય તો તો આખી દુનિયા મુક્ત થઈ ગઈ હોત. જો વાનપ્રસ્થોને મોક્ષ મળતો હોય તો બધાં પશુ-પક્ષી મોક્ષ પામ્યાં હોત. જો સંન્યાસથી મોક્ષ સાંપડતો હોય તો બધા દરિદ્રોને એ તત્કાલ મળી ગયો હોત.’

મહર્ષિ વ્યાસે કહ્યું, ‘સદગૃહસ્થોને માટે લોક અને પરલોક બંને સુખદ હોય છે. ગૃહસ્થનો સંગ્રહ હંમેશાં સુખદાયક હોય છે.’શુકદેવે કહ્યું, ‘સૂર્યમાંથી બરફ વરસે, ચંદ્રમાંથી તાપ નીકળવા માંડે, તો જ પરિગ્રહથી વ્યક્તિ સુખી થાય તેવું બને. પરિગ્રહની લાલસા રાખીને સુખી થવું તે ત્રણે કાળમાં સંભવ નથી.’મહર્ષિ વ્યાસે કહ્યું, ‘બાળક ધૂળમાં રગદોળાતો હોય, ઝડપથી ચાલવાની કોશિશ કરતો હોય અને કાલુંઘેલું બોલતો હોય તો એ સહુને અપાર આનંદ આપે છે.’

શુકદેવે કહ્યું, ‘ધૂળમાં રમવાથી મેલાઘેલા બનેલા બાળક પાસેથી સુખ અને સંતોષની પ્રાપ્તિની કલ્પના કરવી તે સર્વથા અજ્ઞાનમૂલક છે. એમાં સુખ માનનારા માનવી જેવો બીજો કોઈ અજ્ઞાની હોતો નથી.’મહર્ષિ વ્યાસે કહ્યું, ‘તને એ તો ખ્યાલ હશે જ કે પુત્રહીન માનવી નરકમાં જાય છે.’શુકદેવે હળવેથી જવાબ વાળ્યો, ‘જો પુત્રથી જ સ્વર્ગ મળતું હોય તો સુવ્વર અને કૂતરાઓને વિશેષ મળવું જોઈએ.’

વ્યાસદેવે કહ્યું, ‘પુત્રનાં દર્શનથી માનવી પિતૃઋણથી મુક્ત થાય છે. પૌત્રનાં દર્શનથી દેવ-ઋણથી મુક્ત થાય છે અને પ્રપૌત્રનાં દર્શનથી એને સ્વર્ગની પ્રાપ્તિ થાય છે.’શુકદેવે કહ્યું, ‘લાંબી ઉંમર તો ગીધની હોય છે. તેઓ એમની ઘણી પેઢીઓ જોતા હોય છે. એમની આગળ આ પુત્ર કે પ્રપૌત્રની વાત બાલિશ લાગે. પણ ખબર નથી કે એમાંથી અત્યાર સુધી કેટલાએ મોક્ષ મેળવ્યો હશે.’આમ પિતા વ્યાસની પ્રત્યેક દલીલનો શુકદેવે પ્રત્યુત્તર આપ્યો.

શુકદેવના હૃદયમાં તીવ્ર વૈરાગ્યભાવ હતો તેથી પિતા વ્યાસની કોઈ દલીલ શુકદેવજીને અટકાવી શકી નહીં અને બાળ શુકદેવ વન તરફ ચાલી નીકળ્યા.વૈરાગ્ય એક સાહસ છે અને એ સાહસને માટે માનવહૃદયમાં દૃઢ સંકલ્પ જોઈએ. વૈરાગ્ય ત્યાગ માગે છે અને વ્યક્તિ જેમ અપેક્ષાઓ ઓગાળતો જાય છે, તેમ એના ભીતરનો વૈરાગ્ય પ્રગટતો જાય છે.

: કુમારપાળ દેસાઈ

અમેરિકાના 28મા પ્રમુખ વૂડ્રો વિલ્સનને એમના સલાહકારે કહ્યું કે ‘અમેરિકાના નૌકાદળે ભવ્ય પરાક્રમ કરીને યશસ્વી વિજય મેળવ્યો છે.’ વિખ્યાત બંદર ધરાવતા મેક્સિકોના શહેર વેરા ક્રૂઝ પર અમેરિકાના નૌકાદળે યશસ્વી વિજય મેળવ્યો છે. હવે અમેરિકાના લશ્કરને માટે મેક્સિકો શહેરને નિશાન બનાવીને ધ્વંસ કરવાનું સરળ બન્યું હતું. ચોતરફ અમેરિકાના વિજયની પ્રશંસા થતી હતી.

ઘણા સૈનિકોની કુરબાનીની ઈંટ પર વિજયની ઇમારત રચાય છે, એ રીતે અમેરિકાના નૌકાદળના ઘણા યુવાન સૈનિક આ યુદ્ધમાં માર્યા ગયા અને એમના મૃતદેહોને ન્યૂયૉર્ક લાવવામાં આવતા હતા. ન્યૂયૉર્કમાં એમની રાષ્ટ્રસન્માન સાથે મોટા પાયે અંતિમ યાત્રા યોજી હતી.

અમેરિકાના પ્રમુખ વૂડ્રો વિલ્સને આમાં મુખ્ય શોક પ્રદર્શક તરીકે ભાગ લેવાનું નક્કી કર્યું. પ્રમુખના સલાહકારે એમ કહ્યું કે ચોતરફ વિજયનું વાતાવરણ છે, ત્યારે તમે શા માટે અંતિમ વિધિ શોકગ્રસ્ત કાર્યક્રમમાં જાવ છો ?

અમેરિકાના પ્રમુખ વૂડ્રો વિલ્સને જણાવ્યું, ‘‘આ કોઈ શોકગ્રસ્ત કાર્ય નથી. બલ્કે પ્રજાની ચેતના અને રાષ્ટ્રભક્તિની પરાકાષ્ઠા દર્શાવનારો કાર્યક્રમ છે.’’

પ્રમુખના સલાહકારે મુખ્ય વાત પર આવતાં કહ્યું કે અમેરિકા અને મેક્સિકો વચ્ચે ઘણા લાંબા વખતથી યુદ્ધ ચાલે છે ! એ બંને પક્ષોને ખૂબ થકવનારું બન્યું છે. એમાં એવી પણ વાતો ચાલે છે કે અમેરિકન પ્રમુખની હત્યા કરવા માટે ઘણાં કાવતરાંઓ યોજાયાં છે.

આ સાંભળીને વૂડ્રો વિલ્સને કહ્યું કે મારી સામે કાવતરાંઓ ઘડાય છે એ માત્ર અફવા પણ હોઈ શકે.

એક વ્યક્તિએ કહ્યું, ‘‘શ્રીમાન પ્રમુખશ્રી, તમે વૉશિંગ્ટન ડી.સી. ન જાઓ તો સારું.’’ બીજાએ કહ્યું, ‘‘હવે ન્યૂયૉર્ક સલામત રહ્યું નથી.’’ જ્યારે પત્રકાર તરીકે આવેલી ત્રીજી વ્યક્તિએ કહ્યું, ‘‘અમેરિકા એના પ્રમુખને ગુમાવે તે પોસાય
તેમ નથી.’’

પ્રમુખ વૂડ્રો વિલ્સને જવાબ આપ્યો, ‘‘અમેરિકાને પ્રમુખ વગર ચાલશે, પણ બીકણ કે બાયલો પ્રમુખ નહીં પોસાય.’’

અને વૂડ્રો વિલ્સને હકીકતમાં ન્યૂયૉર્ક જઈને પ્રમુખ તરીકે સૈનિકોની અંતિમ વિધિમાં આગેવાની સંભાળી.

કુમારપાળ દેસાઈ