Tag: vishwakosh

હિમાચલ પ્રદેશનું પાટનગર. તે ૩૧° ૦૬´ ઉ. અ. અને ૭૭° ૧૩° પૂ. રે. પર આવેલું છે. સિમલા ભારતનું મહત્ત્વનું ગિરિમથક (hill station) ગણાય છે. તેની ઉત્તરે મંડી અને કુલુ, પૂર્વમાં કિન્નૌર, પૂર્વ અને અગ્નિ તરફ ઉત્તરાખંડ રાજ્ય, દક્ષિણે સિરમોર તથા પશ્ચિમમાં સોલન જિલ્લા આવેલાં છે. ૧૮૧૯માં અહીં અંગ્રેજોએ સર્વપ્રથમ આવાસો બનાવેલા. ૧૮૬૪માં સિમલાને બ્રિટિશ ઇન્ડિયાનું ગ્રીષ્મકાલીન પાટનગર બનાવવામાં આવ્યું. ૧૯૩૯ સુધી તે પંજાબ પ્રાંતનું ગ્રીષ્મકાલીન પાટનગર રહેલું. સ્વતંત્રતા પછી તે પંજાબનું મુખ્યાલય રહેલું અને ત્યારબાદ તે હિમાચલ પ્રદેશનું પાટનગર બન્યું.

કાલકા-સિમલા રેલમાર્ગ (યુનેસ્કોની વિશ્વ-વિરાસતની યાદીમાં સમાવેશ)

રાજ્યનું નામ સિમલા. દેવી કાલીનો અવતાર લેખાતાં શ્યામલા દેવી ઉપરથી તે નામ પડ્યું હોવાનું મનાય છે. તેનો વિસ્તાર ૨૫ ચોકિમી. જેટલો છે અને વસ્તી ૨,૩૮,૦૦૦ (૨૦૨૪, આશરે) જેટલી છે. આ શહેરના જુદા જુદા ભાગો ૨૦૧૨થી ૨,૪૩૮ મીટરની ઊંચાઈ પર વહેંચાયેલા છે. શહેરથી આશરે ૫ કિમી.ને અંતરે જુતોઘ ખાતે લશ્કરી છાવણી આવેલી છે. અહીંના જાન્યુઆરી અને જુલાઈનાં લઘુતમ અને મહત્તમ તાપમાન અનુક્રમે સરેરાશ ૧° સે. અને ૧૯° સે. જેટલાં રહે છે. સરેરાશ વાર્ષિક વરસાદ ૧,૬૦૦ મિમી. જેટલો પડે છે. શિયાળા દરમિયાન હિમવર્ષા પણ થાય છે. સિમલા તથા આજુબાજુ આવેલાં જંગલોમાં દેવદાર, રેઝિન, પાઇન, ઓક, ચીલ, કૈલ, ફર, સ્પ્રૂસ અને વાંસનાં વૃક્ષો જોવા મળે છે. ૧૯૦૫થી કાલકા–સિમલા રેલમાર્ગ શરૂ થયો છે. આ નયનરમ્ય રેલમાર્ગ ૮૦૬ પુલો પરથી તથા ૧૦૩ જેટલાં બોગદાંમાંથી પસાર થાય છે. ૨૦૦૮માં આ રેલવેનો યુનેસ્કોની વિશ્વ-વિરાસત(world heritage)ની યાદીમાં સમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે. તે સડકમાર્ગે પણ અન્ય શહેરો સાથે જોડાયેલું છે. આ શહેર ઉત્તર ભારતનું મહત્ત્વનું પ્રવાસન-મથક પણ છે. પ્રવાસન અહીંનો એક મહત્ત્વનો ઉદ્યોગ છે. અહીં અવરજવર કરતા પ્રવાસીઓે માટે હોટલોની સગવડો ઊભી કરવામાં આવી છે. મૉલ રોડ સિમલાની ખૂબ જાણીતી જગ્યા છે. અહીં મુખ્ય બજાર, રેસ્ટોરાં, પોસ્ટ-ઑફિસ, પ્રવાસન-કાર્યાલય, બૅન્કો તથા થિયેટર આવેલાં છે. સિમલાથી ૨ કિમી. દૂર ૨,૪૩૮ મીટર(૮,૦૦૦ ફૂટ)ની ઊંચાઈએ જખૂ શિખર આવેલું છે. જ્યાંથી હિમાલયનું ખૂબ જ રમણીય દૃશ્ય નજરે પડે છે. અહીં પ્રાચીન હનુમાનમંદિર પણ આવેલું છે. આ ઉપરાંત કાલીબારી-મંદિર તથા તારાદેવી-મંદિર પણ જાણીતાં છે.

અમલા પરીખ

(સંક્ષિપ્ત લેખ. વધુ વિગત માટે જુઓ : ગુજરાતી બાળવિશ્વકોશ, વૉલ્યુમ ભાગ-૯, સિમલા, પૃ. 200)

જ. ૨૨ જૂન, ૧૯૦૭ અ. ૧૪ એપ્રિલ, ૧૯૯૬

કવિ અને વિવેચક તરીકે પ્રસિદ્ધિ પામેલા રામપ્રસાદ શુક્લનું મૂળ નામ રતિલાલ હતું અને ચૂડામાં તેમનો જન્મ થયેલો. તેમનું વતન તો વઢવાણ પણ પ્રાથમિક-માધ્યમિક શિક્ષણ જામખંભાળિયામાં લીધેલું. અમદાવાદની ગુજરાત કૉલેજમાંથી સંસ્કૃત મુખ્ય વિષય સાથે ૧૯૨૮માં બી.એ. થયા અને પછી લાંબા સમય બાદ ૧૯૪૪માં ગુજરાતી મુખ્ય વિષય સાથે એમ.એ. થયા. આરંભમાં સી. એન. વિદ્યાલયમાં શિક્ષક પછી અમદાવાદની એલ.ડી.આર્ટ્સ કૉલેજમાં ગુજરાતીના અધ્યાપક થયેલા. ૧૯૬૩થી ૧૯૭૩ સુધી ખંભાતની કૉલેજમાં આચાર્ય રહ્યા અને ૧૯૭૩માં નિવૃત્ત થયા. તે પછી અમદાવાદની મહિલા કૉલેજમાં આચાર્ય તરીકે કામગીરી બજાવેલી. ૬૦ સૉનેટનો તેમનો પ્રથમ કાવ્યસંગ્રહ ‘બિન્દુ’ (૧૯૪૩) બચુભાઈ રાવતની માવજત પામીને પ્રગટ થયો હતો. એમાં ‘વિનાશ અને વિકાસ’નાં ૨૫ સૉનેટના ગુચ્છમાં વિશ્વયુદ્ધની ભીષણતા પછીની પ્રફુલ્લતાનું આલેખન કવિના ચિંતક અને કવિ તરીકેના ભાવજગતને વ્યક્ત કરે છે. સંસ્કૃત વૃત્તોનો લયહિલ્લોળ, સહજ પ્રાસાનુપ્રાસ, તાજગીસભર અલંકારો તેમ જ સૉનેટના સ્વરૂપ અપેક્ષિત ભાવવળાંકોથી આ સૉનેટો કલાત્મક થયાં છે. ઘણા લાંબા સમયના અંતરાલ બાદ તેમની ૮૩ વર્ષની વયે ૧૯૯૩માં તેમની પાસેથી ‘સમય નજરાયો’ કાવ્યસંગ્રહ મળે છે. તેમાં પણ ‘સ્મૃતિ’ અને ‘સંસ્કૃતિ’ નામક બે સૉનેટગુચ્છો છે. આ ઉપરાંત તેમાં ગીત, ગઝલ, ભજન, રાસ, મુક્તક તેમ જ કેટલીક દીર્ઘરચનાઓ છે. નિરંજન ભગતે તેમની કવિતાને ‘બુદ્ધિપૂત ઊર્મિની કવિતા’ કહી છે. ‘સરિતાઓના સાન્નિધ્યમાં’ (૧૯૯૩) એ તેમની નદીઓની પદયાત્રાને આલેખતા નિબંધોનો સંગ્રહ છે. કવિ અને પ્રવાસવર્ણનના લેખક ઉપરાંત તેઓ વિદ્વાન વિવેચક તરીકે પ્રતિષ્ઠિત છે. તેમની પાસેથી ૧૯૪૭ અને ૧૯૪૮ની ગુજરાત સાહિત્ય સભા તરફથી પ્રગટ થતી વાર્ષિક ગ્રંથસમીક્ષાઓ મળી છે. જેમાં તેમનું વિવેચક પાસું વ્યક્ત થયું છે. ‘આપણું સાહિત્ય’ નામે ગુજરાતી સાહિત્યના ઇતિહાસલેખનનું (અન્ય સાથે) પુસ્તક પણ મળે છે. તેમને ગુજરાત સાહિત્ય સભા તરફથી ‘ધનજી કાનજી સુવર્ણચંદ્રક’ (મરણોત્તર) પ્રાપ્ત થયો હતો. અમદાવાદમાં તેમનું અવસાન થયેલું.

શ્રદ્ધા ત્રિવેદી