પોતાના રોજિંદા જીવનમાં પરિવર્તન સાધવાની વ્યક્તિને વારંવાર ઇચ્છા જાગે છે. એ વિચારે છે કે હવે આવતીકાલથી મારે આ પ્રમાણે જ જીવવું છે. મારે તદ્દન બદલાવું છે, મારે વ્યસનમુક્ત થવું છે. મારે સહિષ્ણુ બનવું છે, પરંતુ રાતોરાત આવું પરિવર્તન શક્ય નથી. પરિવર્તનની ઇચ્છા એક વાત છે, પરંતુ પરિવર્તનની પહેચાન મહત્ત્વની બાબત છે.
વ્યક્તિનું જીવન એની ધારણા અને માન્યતાઓને આધારે ચાલતું હોય છે. મોટા ભાગના વ્યવહારો કે વાણી-વિચાર અને વર્તન આપણા મનની માન્યતા પ્રમાણે કરીએ છીએ, આથી પહેલી આવશ્યકતા મનની માન્યતા અને શ્રદ્ધાને બદલવાની છે. એક બાજુ તમને વિશ્વાસ હોય કે વ્યસનથી ચિત્તને મજા આવે છે અને બીજી બાજુ વ્યસન છોડવાનો તમે સંકલ્પ કરતા હો, ત્યારે એ સંકલ્પ સિદ્ધ થવો અશક્ય છે. સહિષ્ણુ બનવાનો વિચાર કરો તે પૂર્વે કઈ કઈ બાબતો તમને અકળાવી મૂકે છે તેને જાણવી જોઈએ. તમારા સ્વભાવની કઈ ખાસિયત તમારા ગુસ્સાનું નિમિત્ત બને છે એની ચિકિત્સા કરવી જોઈએ, આથી જ પોતાની માન્યતા કે શ્રદ્ધાને પહેલાં સમજ્યા અને બદલ્યા પછી જ પરિવર્તન લાવી શકાય. વ્યક્તિએ એની માન્યતા અને શ્રદ્ધામાં સુખ અને દુ:ખનો ભાવ લપેટી દીધો હોય છે. અમુક વસ્તુ બનશે તો મને સુખ મળશે અને અમુક વસ્તુ થશે તો મને પારાવાર દુ:ખ થશે. અમુક વ્યક્તિ પ્રત્યે મને રાગ છે અને અમુક વ્યક્તિ પ્રત્યે મને દ્વેષ છે. આ બધી માન્યતાની ગાંઠો એના મનમાં હોય છે. જ્યાં સુધી આવી માન્યતાની ગાંઠો હોય ત્યાં સુધી વ્યક્તિ પોતાનાં વાણી, વ્યવહાર અને જીવનશૈલીમાં પરિવર્તન સાધી શકતી નથી. પરિવર્તન સાધવાની પૂર્વશરત છે તમારી પુરાણી માન્યતાને પહેલાં બદલવાની, પછી બધી વાત.
રોશન હર્ષદલાલ શોધન ભારતના જાણીતા ટેસ્ટ ક્રિકેટર હતા. તેઓ ‘દીપક’ ઉપનામથી જાણીતા હતા. તેમનો જન્મ અમદાવાદમાં થયો હતો. ક્રિકેટ રમવાની શરૂઆત તેમણે ૧૯૪૨માં અમદાવાદની શેઠ ચિ. ન. વિદ્યાવિહારની ક્રિકેટ ટીમમાંથી કરી હતી. અમદાવાદની ગુજરાત કૉલેજમાં વિદ્યાર્થીકાળ દરમિયાન તેઓ રાષ્ટ્રીયસ્તર પર રમાતી રણજી ટ્રૉફી ટીમમાં પસંદગી પામ્યા અને કૉલેજના ‘રાષ્ટ્રીય ખેલાડી’ બની ગયા. તેમણે સૌરાષ્ટ્ર સામે રમતાં ૯૦ રન આપી અને ૭ વિકેટ ઝડપી અને ગુજરાતની ટીમને વિજયી બનાવી અને આ પ્રદર્શનને કારણે કૉલેજમાં પ્રખ્યાત બની ગયા. રણજી ટ્રૉફી ઉપરાંત તેમણે ત્રણ વર્ષ મુંબઈ યુનિવર્સિટી, ત્રણ વર્ષ સંયુક્ત યુનિવર્સિટીઝ અને એક વર્ષ ગુજરાત યુનિવર્સિટીનું પ્રતિનિધિત્વ કર્યું હતું. વેસ્ટ ઝોન વતી પાકિસ્તાન સામે રમતાં તેમણે અણનમ ૮૭ રન બનાવ્યા અને આ દેખાવને કારણે તેઓ ૧૯૫૨માં ભારતીય ટેસ્ટ ટીમમાં અનામત ખેલાડી તરીકે પસંદગી પામ્યા. વિજય હઝારે કૉલકાતાની ઇડન ગાર્ડન ખાતેની મૅચ માટે ઉપલબ્ધ ન થવાથી દીપક શોધનને ટેસ્ટ મૅચ રમવાની તક મળી.
આઠમા ક્રમે રમવા આવી તેમણે પ્રથમ ટેસ્ટમાં જ ૧૧૦ રન કરી સદી ફટકારવાનો વિક્રમ નોંધાવ્યો. ત્યારબાદ તેમની પસંદગી વેસ્ટ ઇન્ડીઝનો પ્રવાસ ખેડનાર ભારતીય ટીમમાં થઈ અને પહેલી ટેસ્ટમાં તેમણે અનુક્રમે ૪૫ અને ૧૧ રન નોંધાવ્યા. ત્યારપછીની ત્રણ ટેસ્ટ મૅચ તેઓ રમી ના શક્યા અને છેલ્લી મૅચમાં જ્યારે તેમને લેવામાં આવ્યા ત્યારે તેઓ નાદુરસ્ત તબિયતને કારણે રમી ન શક્યા, પરંતુ બીજી ઇનિંગ્સમાં તેમણે અણનમ ખૂબ ઉપયોગી ૧૫ રન બનાવ્યા હતા. ત્યાર પછી ક્રિકેટમાં રાજકારણને લીધે તેમની આશાસ્પદ કારકિર્દીનો અકાળે અંત આવ્યો હતો. ૧૯૬૧માં તેમણે ક્રિકેટમાંથી સ્વૈચ્છિક નિવૃત્તિ લીધી હતી. તેમણે પશ્ચિમ વિભાગની શાળાકીય ક્રિકેટ પસંદગી સમિતિના ચૅરમૅન અને BCCIની અખિલ ભારતીય શાળા ક્રિકેટ પસંદગી સમિતિના સભ્ય તરીકે પણ સેવા આપી હતી. ક્રિકેટ ઉપરાંત તેઓ બૅડમિન્ટન, વૉલીબૉલ, ગોલ્ફ, ટેનિસ, ટેબલ ટેનિસ તથા ફૂટબૉલના પણ સારા ખેલાડી હતા. તેઓએ સરદાર ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઑવ્ સ્પૉર્ટ્સમાં ક્રિકેટ કોચ તરીકે સેવાઓ આપી હતી. ૮૭ વર્ષની વયે ફેફસાંના કૅન્સરને કારણે અમદાવાદમાં તેમનું નિધન થયું હતું. ૧૯૯૧-૯૨માં ગુજરાત સરકારે ક્રિકેટની રમતમાં તેમના યોગદાન બદલ અંબુભાઈ પુરાણી પુરસ્કાર આપીને સન્માન કર્યું હતું. ૧૯૯૭માં અમદાવાદ મહાનગરપાલિકા તરફથી નગરભૂષણનો ખિતાબ એનાયત કરવામાં આવ્યો હતો.
કાશ્મીરની શિયાળુ રાજધાની. ભૌ. સ્થાન ૩૨° ૪૪´ ઉ. અ. ૭૪° ૫૨´ પૂ. રે. ચિનાબની ઉપનદી તાવીના કિનારે વસેલું આ નગર કાશ્મીરનું પ્રવેશદ્વાર છે. મંદિરો, મહાલયો, મસ્જિદો ધરાવતું આ નગર એક વિશાળ પહાડી ઉપર (૩૨૭ મીટર ઊંચાઈ પર) વસેલું છે. આજુબાજુ વળાંક લેતી તાવી નદીના કિનારે સુંદર સરોવરો, બગીચા અને પર્યટનસ્થળો તથા યાત્રાળુઓ માટે શ્રદ્ધાસ્થાન આવેલાં છે. વસ્તીની દૃષ્ટિએ રાજ્યમાં તે બીજા ક્રમનું નગર છે. વસ્તી ૨૦૧૧ મુજબ ૯,૫૧,૩૭૩ છે. દંતકથા પ્રમાણે જમ્બુલોચન નામનો રાજવી એક વખત શિકાર માટે નીકળ્યો ત્યારે એક પુલ નજીક વાઘ અને બકરી એકસાથે પાણી પીતાં જોઈને વિસ્મય પામ્યો અને તેણે અહીં આ નગરની સ્થાપના કરી. તાવી નદીના તટે બહુકોટ નામનો કિલ્લો આ રાજવીના સમયનો છે. દિલ્હીથી આશરે ૫૯૧ કિમી. દૂર રેલમાર્ગ પર તે આવેલું છે. સમગ્ર ભારત સાથે રેલસેવાથી જોડાયેલું છે. નગરથી ૭ કિમી. દૂર વિમાનીમથક આવેલું છે. અહીં જોવાલાયક સ્થળોમાં રઘુનાથ મંદિર, રણવીરેશ્વર મંદિર, કાલિદેવી મંદિર તેમજ ડોગરા ચિત્રશાળા મુખ્ય છે. નિકટનાં પર્યટનસ્થળોમાં વૈષ્ણોદેવી, માનસરોવર, પટનીટૉપ, સણાસર, મંડલેખ આદિ મુખ્ય છે. રઘુનાથ મંદિરમાં સેંકડો શાલિગ્રામ એકત્રિત કરીને હારબંધ ગોઠવેલા છે. વિવિધ રંગના આરસપહાણમાંથી કંડારાયેલાં મંદિરોની કલાત્મકતા આ સફેદ બરફની ચાદર ધરાવતા પ્રદેશમાં મોહક લાગે છે. અહીંની ચિત્રકલા પણ મનોહર છે. જમ્મુના ડોગરા રાજવીઓ શૈવ ઉપાસક હતા તેની સાબિતી આ મંદિરો પૂરી પાડે છે. ભારતીય ભૂમિસેનામાં ડોગરા રેજિમેન્ટ અહીંના જૂના રાજપૂતોની ગાથા સાકાર કરે છે. અહીંનાં મંદિરોમાં રણવીરેશ્વર તથા કાલિદેવીનું મંદિર વિશેષ દર્શનીય છે. ડોગરા રાજપૂતોના કલાપ્રેમ અને વારસાની ઝાંખી કરાવતું સ્થળ ડોગરા ચિત્રશાળા છે. પહાડી શૈલીના અવશેષો પણ ભગ્નદશામાં જોવા મળે છે. અહીંની પહાડી ચિત્રશૈલી આગવી વિશિષ્ટતા ધરાવે છે.
વૈષ્ણોદેવી : જ્મ્મુથી આશરે ૬૨ કિમી. દૂર વૈષ્ણોદેવી અથવા વિષ્ણોદેવીનું સુપ્રસિદ્ધ યાત્રાધામ આવેલું છે. ત્યાં હજારો યાત્રિકો દર્શનાર્થે આવે છે. જમ્મુથી કટરા આશરે ૫૦ કિમી. અને ત્યાંથી ૧૨ કિમી. દૂર પગદંડીથી પહાડી પર ચડતાં વૈષ્ણોદેવી પહોંચાય છે. પગપાળા કે ખચ્ચર–ટટ્ટુ દ્વારા પણ અહીં કેટલાક યાત્રિકો પહોંચે છે. ત્રિકૂટ પહાડી પર આવેલી ભગવતી વૈષ્ણોદેવીની ગુફાનું પ્રવેશદ્વાર અત્યંત સાંકડું છે તેથી પ્રવાસીઓને આશરે ૩.૦૫ મી. જેટલું અંતર પેટે ઘસડાતાં ચાલીને કાપવું પડે છે. ગુફામાં વૈષ્ણોદેવી, મહાસરસ્વતી અને મહાકાલી તેમજ મહાલક્ષ્મીની મૂર્તિઓ આવેલી છે. આ દેવીઓનાં ચરણોમાંથી બાણગંગા નામનું ઝરણું વહે છે. આસો માસની નવરાત્રિમાં અહીં મોટો મેળો ભરાય છે. સમગ્ર ભારતમાં આ સ્થળ તેની કઠિન યાત્રા માટે જાણીતું છે. હવે અહીં રિક્ષા તેમજ હેલિકૉપ્ટર દ્વારા પણ પહોંચી શકાય છે. માનસરોવર : માનસરોવર જમ્મુથી પૂર્વમાં આશરે ૮૦ કિમી. દૂર તથા સૂરીઓન સરોવર લગભગ ૨૪ કિમી. દૂર આવેલું છે. દંતકથાઓ પ્રમાણે વીરબાહુએ માનસરોવરના તળિયે તીર માર્યું હતું જે સૂરીઓન સરોવરમાં પહોંચ્યું હતું. પાણીના ધસમસતા પ્રવાહને કારણે આ સ્થળો પ્રકૃતિપ્રેમીઓને વિશેષ આકર્ષે છે. જમ્મુથી અહીં પહોંચવા માટે નિયમિત બસ-સેવા મળી રહે છે. પટનીટૉપ તથા સણાસર : પટનીટૉપ જમ્મુથી આશરે ૧૧૨ કિમી. દૂર આવેલું છે, જે સાગરસપાટીથી આશરે ૨,૦૦૦ મી.ની ઊંચાઈ પર છે.
મહેશ ત્રિવેદી, નીતિન કોઠારી
(સંક્ષિપ્ત લેખ. વધુ વિગત માટે જુઓ : ગુજરાતી વિશ્વકોશ વૉલ્યુમ ખંડ-૭, જમ્મુ, પૃ. ૫૫૩)
